كتاب خاطرات ايشان توسط مركز اسناد انقلاب اسلامي و تدوين سيدحسين نبوي و محمدرضا سرابندي به چاپ رسيده است.
با مرور خاطرات آقاي حاج احمدقديريان، بخوبي مي توان به زمينه هاي شكل گيري و انسجام نيروهاي مذهبي و انگيزه هاي مبارزات سياسي نيروهاي مذهبي پي برد. در واقع يكي از خصوصيات متمايز اين خاطره در اين است كه زمينه هاي اجتماعي، ديني و سياسي شكل گيري اين نيروهاي مذهبي را به خوبي ترسيم مي كند و شيوه هاي مردمي مبارزه را به خوبي نشان مي دهد. خاطرات پس از انقلاب آقاي قديريان شامل عناوين "پيروزي انقلاب اسلامي"، "سازمان مجاهدين خلق (منافقين)" و "مخالفت گروه هاي معاند با نظام اسلامي" مي باشد. ورود به دادستاني انقلاب اسلامي، پيشينه، پيدايش، مواضع، عملكرد و مقابله نظام با ...............ادامه مطالب
دوره کارگاهی
گزاره های تدوین تاریخ شفاهی
برگزار می شود
نقد و بررسي تجربه‌گرايي در علوم انساني
دستيابي به اهداف علم يا شناخت علمي مديون روش‌شناسي است؛ همچنان‌که کنت با بهره‌گيري از روشهاي تجربي/ کمي، مطالعات انساني و اجتماعي را انجام داد و به زعم طرفداران خود (تجربه‌گرايان)، آن را واجد شأن علمي کرد. اين انديشه ملهم از افكار بعد رنسانس و عصر روشنگري، و سال‌هاست که بر علوم انساني حاکميت دارد. تجربه گرايي، رفتار و روابط اجتماعي را وابسته به شرايط محيطي مي‌داند و از تأثير مطلق آن در شکل‌گيري شخصيت و سرنوشت انسان بحث مي‌کند. انسان با اين نگاه، ديگر اشرف مخلوقات و مرکز ثقل آفرينش نيست و حيات او، ترکيبي از عمليات معمولي طبيعت است؛ بدون آنکه ارزشهاي اخلاقي، اعمال جبري، محدوديت‌ها و يا به‌طور کلي فعاليتهاي بشري ارتباطي با نيروها و مقدمات فوق‌طبيعي پيدا کنند. اين مقاله مي‌کوشد تجربه‌گرايي را از دو ديدگاه، نقد و بررسي كند؛ ديدگاه کساني که .............................ادامه مطالب
مباني روش‌شناختي تحقيق ميداني و چگونگي انجام آن
از قرن هفده مناظره شديدي در اين‌باره صورت گرفته كه مطالعه جامعه انساني با شيوه‌هاي علوم طبيعي و با استفاده از روش اثبات‌گرايانه درست نيست. از ديدگاه ويكو، ويژگي اصلي جامعه آن است كه نظام معاني آن به گونه‌اي جمعي ايجاد گرديده است. وي روش تفسيري را در مقابل روشهاي علوم طبيعي ارائه مي‌كرد. از ديگر پيشگامان رويكرد تفسيري، ديلتاي است. به نظر او، اموري مانند ذهن، طبيعت و فرهنگ اموري ذاتاً متفاوت هستند. در حالي كه اثبات‌گرايي مي‌كوشد تا به كنترل فني بر پديده‌ها دست يابد، ديدگاه تفسيري علاقه‌مند به درك اين است كه چگونه كنش‌ها به طور متقابل معني‌دار مي‌گردند. در دورة كنوني روشهاي تحقيق كيفي در .....................ادامه مطالب
سه اصل روش‌شناختي در آموزش مهارتهاي پژوهشي
آموزش مهارتهاي پژوهشي در جامعة علمي ما چه در حوزه و چه در دانشگاه، با آسيب‌هاي متعددي همراه بوده و هست. دست‌اندركاران پژوهش غالباً دربارة تعداد مهارتهاي لازم در اين عرصه و ترتيب آموزش آن وحدت نظر ندارند. بسته‌هاي آموزشي ناظر به كميت و كيفيت آموزش مهارت‌ها كه در برخي از مراكز پژوهشي تدوين شده است، در مرحلة اجرا با اشكال‌هاي كارشناسي مواجه شده‌اند و نبود منابعي معتبر و پاسخگو در اين‌باره، راه را براي ظهور سليقه‌هاي مختلف ...............ادامه مطالب
نگاهي به يك ترجمه
اگر بخواهيم مترجم خوب را در يك عبارت مشخص كنيم بايد بگوييم: «مترجم خوب كسي است كه علاوه بر احاطه بر موضوع و رشتة مورد ترجمه، به زبان مبدأ و مقصد مسلط باشد». عدم مهارت در رشتة مربوط و عدم تسلط به هر يك از اين دو زبان و يا عدم رعايت اقتضائات و قواعد هر يك از اين دو، موجب بروز خلل در انتقال مقصود مي‌گردد. در اين نوشته ترجمهاي از يك مقالة 18 صفحهاي را كه در يكي از مجلات تخصصي كشور(مجله قبسات) به چاپ .........................ادامه مطالب
تأمل در آثار و منابع علمي قدما، كه غالباً به طور پيشيني توجه درخوري به مقولة متدولوژي و اعمال آگاهانه روش‌ها و تكنيك‌هاي پژوهشي، قواعد بازي و استانداردهاي مطالعات علمي به سبك و سياق امروزي‌ها مبذول نمي‌كردند، فعاليتي ارزشمند است كه در جامعة علمي ما از سابقة چنداني برخوردار نيست. اين نوشتار، درصدد است تا با تعمق و ژرف كاوي در يكي از منابع گرانسنگ علمي، يعني «مقدمه ابن‌خلدون»، قواعد و اصول روش‌شناختي مورد استفادة مؤلف آن در مقام گردآوري اطلاعات، تحليل داده‌ها، ارزيابي و نقد آراي ديگران و منقولات تاريخي در چارچوب علم جديدالتأسيس خود موسوم به علم «عمران» را شناسايي، استخراج، طبقه‌بندي و شرح و تفسير نمايد. پيش از ورود به بحث روش‌ها، مباني معرفت‌شناختي .....................ادامه مطالب
تحليل محتوا يكي از مباحث مهم و كاربردي است كه پژوهشگران با استفاده از اين روش، به وارسي داده‌هاي خود مي‌پردازند. روش تحليل محتوا كمّي است و در مباحث علوم اجتماعي كاربرد زيادي دارد. از اين طريق ميتوان به تحليل گفتار، نوشتار، از قبيل مقالات، كتاب‌‌ها، سنخراني‌ها، فيلم، تصاوير، حركات، نحوۀ اداي كلمات، تكرار كلمات، لحن به‌كار رفته در كلام و غيره پرداخت. تحليل محتوا به محقق كمك مي‌كند تا لايه‌هاي پنهان و زيرين پديده‌هاي مرتبط با موضوعِ پژوهش را بدست آورده، به اهدافي كه پژوهش در راستاي آن انجام مي‌گيرد، نزديك شود. اين مقاله با رويكرد تحليلي و اسنادي به بررسي ..................ادامه مطالب
الف: اقدامات مقدماتي
1. تصميم گيري در مورد عنوان مقاله نگاه كلي : عنوان مقاله بايد اشاره اي به کليد واژه اي داشته باشد که ناظر بر کل مباحث مقاله باشد و در يک مفهوم کلي در عنوان اصلي مقاله منعکس شود. نگاه مشخص: عنوان مقاله بايد اشاره به حرف اصلي مقاله داشته باشد که در عنوان فرعي منعکس مي شود.1) مطالعه امکانات تحقيق و عملي بودن تحقيق (لازم است به سئوالات ذيل توجه شود): 2) آيا اطلاعات کتابخانه اي در خصوص سئوال و موضوع اصلي تحقيق وجود دارد؟3) آيا امکان نگارش مقاله با توجه به محدود بودن زمان تعيين شده تحقيق و ساير محدوديت هاي کار تحقيق وجود دارد؟
4) چه مقدار سئوال اصلي مقاله مرتبط با موضوع درس و سابقه مطالعاتي محقق است؟
.............................................ادامه مطالب
پیش نویس طرح تحقیقی توجیهی است که بر مبنای علاقمندی و پژوهش های فرد متقاضی و مبتنی بر فرضیه های علمی و استنتاجات تحقیقاتی باشد و بر این اصل دانشجو می تواند شاخه تحقیقی و میزان سابقه فعالیت قبلی و نتایج حاصله را اعلام نماید.............ادامه مطالب
پایه هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود. ممکن است از «روش تحقیق» معانی متمایزی استنباط شود، در اینجا منظور از روش تحقیق یک فرآیند نظام مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه حل یک مساله است.
از جمله عوامل موثر در انتخاب روش تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:
نوع مساله مورد تحقیق، مرحله تعمق درباره تحقیق و علاقه شخصی محقق و نوع تحقیق
روش های تحقیق را با معیارهای مختلفی ..................ادامه مطالب
فتح خرمشهر تحقق وعده الهی بود
از نظر وسعت، مقدار آزادسازی زمین در عملیات فتح‌المبین بیشتر بود ولی عملیات بیت‌المقدس چند ویژگی خاص داشت: یکی از موضوع‌هایی که عراقی‌ها بر سر آن حرف داشتند، خرمشهر و آبادان بود. می‌گفتند این دو شهر مال ماست و حتی نامشان را عوض کردند و محمره و عبادان گذاشتند. خرمشهر آخرین برگ برنده در اختیار رژیم عراق بود. عراق روی خرمشهر خیلی تبلیغ کرده بود، به گونه‌ای که می‌توان گفت، برای آنها پایان جنگ فتح خرمشهر بود. این را در اذهان سیاسی نظامی جا انداخته بودند و می‌گفتند، اگر ایران خرمشهر را بگیرد، کلید بصره را تحویل می‌دهیم. سیستم‌های دفاعی پیچیده‌ای هم کنار رودخانه کارون درست کرده بود و از این طرف هم ضد هلی برد آورده بودند. دور خرمشهر به اندازه‌ای مستحکم شده بود که بعید به نظر می‌رسید، نیرویی وارد خرمشهر شود. از نظر تاکتیکی برای نیروهای ما رودخانه کارون یک رودخانه غیر قابل عبور بود. گذر از رودخانه با عرض ۲۷۰ تا ۴۰۰ متر سخت بود. حتی عراقی‌ها در هجومشان بنا بود که برای عبور از رودخانه از پل خرمشهر بگذرند، ولی دیدند امکان عبور از پل خرمشهر ندارند. پل را منفجر کردند و با فرصت کافی موانع گذاشتند. عبور از رودخانه برای ما کار جدیدی بود. در این عملیات از ارتش لشکر ۲۱ حمزه لشکر ۹۲ زرهی اهواز لشکر ۱۶ قزوین و لشکر۷۷ خراسان و از سپاه نزدیک به ۲۵ تیپ حضور داشتند. نخستین ویژگی عملیات قطعا وعده الهی بود دومین ویژگی عبور از رودخانه بود که نخستین مشکل به شمار می‌رفت و ما را از حرکت از رودخانه به سمت خرمشهر بازداشت و به سمت انرژی اتمی و‌ام السواد که امکان بیشتری داشت و از نظر دفاعی ضعیف‌تر بود، هدایت کرد. سومین ویژگی این بود که در عملیات حرکت دوران وسیعی صورت گرفت. در قوانین کلاسیک می‌خوانیم حرکت دورانی در حد یک تیپ و یک لشکر ممکن است، ولی حرکت دورانی در حد دو قرارگاه نداریم. در سمت شرق خرمشهر موانع زیادی بود. در سمت جنوب رودخانه اروند و در شمال هم موانع بی‌حد بود، به ویژه موانع ضد هلی برد. تنها جایی که باز بود به سسمت غربی خرمشهر بود. ما تا عمق منطقه تحت تصرف دشمن رفته و از سمت غرب وارد خرمشهر شدیم؛ یعنی از پشت عراقی‌ها و از سمت بصره آمدیم. این چیزی بود که برای عراقی‌ها پذیرفته نبود. از جمله مواردی که در عملیات بیت‌المقدس نقش محوری و اعتقادی رزمندگان را نشان می‌داد، حرکت بچه‌ها به سمت مسجد جامع بود؛ یعنی وقتی مسجد جامع تصرف شد و رزمندگان مستقر شدند، مثل این بود که شهر را دوباره گرفتند. در مسجد هیاهوی عجیبی شد. هر کسی برای خودش شادی وشکرگزاری می‌کرد. بچه‌ها زمین مسجد را می‌بوسیدند. دیوارهای مسجد را زیارت می‌کردند و نماز می‌خواندند. پیرامون مسجد بچه‌های بسیج دسته دسته حلقه زده بودند؛ مثل اینکه اصلا برای آزادسازی خرمشهر نیامده‌اند، بلکه برای آزادسازی مسجد جامع آمده‌اند حتی جزیره مینو را فراموش کردیم که جزیره بخشی از خرمشهر است و باید آزاد شود. جزیره مینو نهری داشت که باید آزاد می‌شد. این فراموش شده بود. همه دور مسجد جامع حلقه زده بودند و زیارت می‌کردند و خاک آن را می‌بوسیدند. به اندازه‌ای این شادی زیاد بود که انگار عملیات بیت‌المقدس، تنها برای آزاد سازی مسجد جامع بود. جاهای دیگر مثل بانک سینما یا فرمانداری هم بودند، ولی کسی به آن طرف نمی‌رفت و مرکز ثقل شهر مسجد جامع بود که نیرو‌ها با اعتقاد و اخلاص دور آن حلقه زده بودند. سرود می‌خواندند و به نشانه خوشحالی نیز تیر هوایی می‌زدند. برگرفته از کتاب جاده‌های سربی، خاطرات سردار احمد سوداگرمصاحبه و بازنویسی محمد مهدی بهداروند
معرفي:این کتاب خاطرات مردی است که در تویسرکان متولد شد ولی از 7 سا لگی تهران نشین شد. او در حین تحصیل در مدرسه از مسجد و نماز جماعت غافل نمی شد. بعد از اخذ دیپلم و با پیروزی انقلاب اسلامی در 28/2/58 به عضویت سپاه درآمد. پس از اتمام دوره آموزشی برای مقابله با ضد انقلاب راهی خر مشهر گردید. با پایان یافتن موضوع خلق عرب در خوزستان، برای ماموریت سنگین تری عازم کردستان شد و مدتها در کنار سایر رزمندگان به درگیری با دموکراتها مشغول شد. او در مامویت سوم به خوزستان برمی گردد و در عملیات های متعددی به نبرد با دشمن متجاوز بعثی می پردازد.سردار فضلی در یکی از عملیاتها از ناحیة چشم مجروح می شود و سند افتخاری را برای خود در کارنامه اش رقم می زند.سابقه فرماندهی لشکر المهدی و 10 سید الشهداء زبانزد رزمندگان دلاوری است که از دور و نزدیک ایشان را می شناسند. با پایان جنگ تحمیلی مفتخر به دریافت درجه از سوی فرماندهی کل قوا گردید و امروز به عنوان جانشین سازمان بسیج مستضعفین به فعالیت هایش ادامه می دهد.در این کتاب زندگی نامه سردار به همراه عملیات های بیت المقدس (فتح خرمشهر)، کربلای یک و کربلای پنج از زبان خود ایشان روایت شده اشت.
عکس سندی گویا که یک رزمنده می تواند با مراجعه به آن رویداد ها وتاریخ شفاهی آن روز را دقیق تر بیان کند.نمونه ای از یک عکس که توضیحاتش در پشت صفحه نوشته شده حتی تاریخ ومحل عکس نیز مشاهده می شود.
فیلم کمتر دیده شده ازسردار دریادار علی شمخانی در مورد پیروزی عملیات کربلای1 مهران
نرم افزار چند رسانه ای باغ موزه دفاع مقدس همدان به همت اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان همدان تولید شد.
به گزارش روابط عمومی اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس استان همدان، این نرم افزار با هدف از بین بردن محدودیت های زمانی، مکانی و بعد مسافت و به منظور برقراری ارتباط دوسویه، با استفاده از ابزار بیان توسط نوشته، عکس، فیلم و صدا و ... اطلاعات جامع و کاملی از این باغ موزه را در اختیار مخاطب قرار می دهد.
لازم به ذکر است: این نرم افزار در قالب 4 بخش شامل؛ فیلم، تور مجازی، عکس و تاریخچه آماده و تهیه گردیده است ضمن اینکه در بخش فیلم، گوشه ای از برنامه های تولید شده در رابطه با باغ موزه در اختیار علاقمندان قرار می گیرد.
گفتنی است: تعداد 199 قطعه عکس از گالری ها، غرفه ها، گنجینه ها، فضای بیرونی و چینش ادوات در اختیار بینندگان قرار گرفته ، ضمن اینکه؛ چگونگی ساخت باغ موزه دفاع مقدس در بخش تاریخچه به صورت خلاصه بیان شدهاست.
شایان ذکر است: در بخش تور مجازی مجموعه ای از تصاویر، فایل های صوتی، تصاویر پانارومایی و 360 درجه و اطلاعات متنی امکان آشنایی مخاطبان را با محیط و موضوعات موزه به صورت کامل ایجاد می کند.
اضافه می شود: کاربر می تواند بدون حضور و با استفاده از بخش تور مجازی باغ موزه از تمامی اماکن و غرفه های باغ موزه دفاع مقدس استان همدان بازدید و از تمامی مطالب محتوایی آن مطلع گردد.
این نرم افزار حاصل 13 ماه کار گروهی کارکنان باغ موزه با مشاوران رایانه ای و همکاری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان تهیه و در قالب یک لوح فشرده در اختیار علاقمندان قرار می گیرد و در آینده نزدیک با راه اندازی سایت باغ موزه دفاع مقدس در فضای مجازی و بر روی شبکه جهانی اینترنت نیز قرار خواهد گرفت.
لازم به ذکر است: علاقمندان جهت تهیه نرم افزار می توانند به باغ موزه دفاع مقدس و یا روابط عمومی اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس مراجعه نمایند. ضمن اینکه، ساعات بازدید از باغ موزه 9 الی 12 و بعد از ظهر ها نیز از ساعت 17 الی 20 می باشد.
رونمایی از سند دفاع مقدس بمناسبت روز ملی اسناد در اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمانشاه
به مناسبت گرامیداشت روز ملی اسناد و تقارن این روز با ایام بزرگداشت عملیات غرورآفرین بازی دراز ، معاونت تحقیقات و اسناد اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان کرمانشاه از 2 مورد سند دفاع مقدس به شرح ذیل رونمایی نمود :
1. کروکی محل شهادت سرلشکرشهید حسین ادبیان.که شهید والامقام در این عملیات فرماندهی گردان 166تکاور مالک اشتر را برعهده داشته و مورخه 2/2/1360 درحین تصرف قله 1150 بازی دراز به درجه رفیع شهادت نائل آمده است.
2. گزارشی از شهید پیچک درخصوص تصرف و تثبیت قله 1150 در مرحله دوم عملیات بازی دراز و حرکت نیروهای خودی جهت تصرف ارتفاع 1100 و شکست دشمن.
بسمه تعالی
از : ستاد عملیات جنگی سرپل ذهاب
به : ف منطقه 7
آخرین خبر حاکی از این است که قله 1150 بطورکلی تثبیت شده و هم اکنون درگیری برای گرفتن ارتفاع 1100 صخره ای ادامه دارد مشکل اصلی کمبود نیرو می باشد و بطور کلی با رفع این کمبود می توان برای تثبیت دیگرارتفاعات امیدوار بود حتما با حرکت های نیروهای ما ... تلفات دشمن بسیار سنگین است و تعدادزیادی به هلاکت رسیده اند که عامل این تلفات آتش دقیق توپخانه خودی است.
ف عملیات جنگی سرپل ذهاب
برادر پیچک
«ستاره شمالی» نام کتابی است که به مجموعه خاطرات «سیدحبیب حسینی»، یکی از جانبازان مازندرانی که در طول ۸ سال دفاع مقدس همواره در جبهه‌ها، از غرب تا جنوب حضور داشته، می‌پردازد. این کتاب که سید ولی هاشمی تدوین کرده، در ۱۰ فصل تدوین شده که در این فصل‌ها از زمان تولد تا ۸۰ ماه حضور در جنگ راوی را در برمی گیرد.
حسینی که از رزمندگان قدیمی لشکر ۲۵ کربلا بوده، در این کتاب، ناگفته‌های زیادی از سردار شهید طوسی؛ قائم مقام فرماندهی لشکر ۲۵ کربلا بیان کرده است. وی همچنین در خاطراتش از مناطق مختلف عملیاتی که لشکر ۲۵ کربلا در جنوب و غرب کشور انجام داده است مانند (شلمچه، کارخانه نمک، سوسنگرد، هورالهویزه، موسیان، دهلران، مریوان و....) و از عملیاتهای متعددی چون: فتح‌المبین، طریق القدس، رمضان، محرم، والفجر‌ها و کربلا‌ها مطالبی بیان نموده است.
نسبت به گستردگی حیطه فعالیت عکس تعداد مراکزی که کار پژوهشی روی آن آنجام می دهند محدود می باشد ، مراکز عمده پژوهشی عکس به شرح ذیل است:
مراکز عمده پژوهشی عکس به شرح ذیل است:
1- آستان قدس رضوی
2- بنیاد تاریخ پژوهی ایران معاصر
3- دانشنامه جهان اسلام
4- دائره المعارف بزرگ اسلامی
5- سازمان اسناد کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
6- سازمان میراث فرهنگی کشور
این سازمان دارای 7 پزوهشکده می باشد که در زمینه عکس فعالیت شناسائی و پژوهشی دارند:
الف) پژوهشکده مردم شناسی
ب ) پژوهشکده گردشگری
پ ) پژوهشکده هنرهای سنتی
ث ) پژوهشکده زبان شناسی کتیبه ها و متون
ج ) پژوهشکده حفاظت و مرمت
د ) پژوهشکده بنیه و بافت
ه ) پژوهشکده فرهنگ و تمدن
7- شهرداری تهران ( موزه عکسخانه )
8- صدا و سیما
9- کاخ سعدآباد
10- کاخ گلستان
11- کاخ نیاوران
12- کتابخانه مجلس
13- مرکز اسناد انقلاب اسلامی
14- مرکز اسناد تاریخی
15- مرکز اسناد ریاست جمهوری
16- مرکز بررسی اسناد تاریخی
17- مرکز تاریخ معاصر
18- موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
19- وزارت امور خارجه
20- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مهمترین و درخشان ترین دوره تاریخی ایران که تحول عظیمی اجتماعی را پدید آورده است انقلاب اسلامی می باشد.
به دنبال پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، جانفشانی های ملت شهید پرور ایران در دفاع مقدس متجلی گردید.
اثار مصور به جا مانده از این دوره افتخار آمیز ،نیازمند شناسائی دقیق و از حساسیت بالائی برخوردار می باشد.
منبع: http://www.mehremihan.ir/sarzaminiran/675-naghshe-marz.html
برخی صاحب‌نظران اصول آرشیوی را به سه یا چهار گروه تقسیم کرده‌اند که عبارتند از: اصل حفظ حرمت منشاء اولیه؛ اصل نظم و ترتیب نخستین؛ اصل توصیف مجموعه‌ای اسناد؛ و اصل سطوح کنترل. سه اصل اول از قرن نوزدهم در اروپا رایج شد و اصل چهارم را هم آرشیوداران امریکایی ابداع کردند.
آرشیو وزارت امور خارجه. در پی تشکیل کنگره وین در سال 1815 م./ 1232 ق. و وضع اصول و قواعد روابط سیاسی، مرجع مخصوصی به نام "دفترخانه امور غرب" در وزارت امور خارجه وقت تأسیس، و تنظیم روابط خارجی با دول بیگانه به آن سپرده شد و میرزا رضا قلی‌خان نوایی منشی‌الممالک متصدی امور خارجه گردید.
وجود سفرنامه ابوالحسن‌خان شیرازی معروف به ایلچی کبیر و برخی گزارش‌ها و وسایل موجود در آرشیو وزارت امور خارجه بیانگر آن است که از زمان فتحعلی‌شاه و عبدالوهاب نشاط، کار گردآوری اسناد روابط خارجی با نظم و ترتیب بیشتری انجام پذیرفته و در دوره‌های بعد، این نظم رویّه مشخصی یافته است؛ به طوری که از آن زمان تاکنون مجموعاً حدود سی میلیون برگ سند در آرشیو وزارت امور خارجه جمع‌آوری شده است. از اسناد قدیمی نیز حدود 900 حلقه میکروفیلم شامل 1,200,000 سند تهیه شده و از این مجموعه تاکنون 26 عنوان کتاب چاپ و منتشر گردیده است.
حدود 500 جلد کتاب خطی و چاپی نفیس و مجموعه دستنویس شامل اصل مکاتبات، سفرنامه‌ها، سواد مکاتبات، رسایل، و گزارش‌ها در وزارت امور خارجه نگهداری می‌شود که بعضی از آنها منحصر به فرد است. این آرشیو از مجهزترین آرشیوهای کشور است و دارای بخش‌های رایانه و میکروفیلم و دستگاه ضدعفونی و مرمت اسناد است و نیز به دستگاه‌های بازخوان، چاپگر، و پویشگر (اسکنر) مجهز است
تفاوت منشأ سند با پدیدآور
فاطمه اسفندیاری(1)
قدر مسلم به لحاظ ماهوی میان مفهوم پدیدآور و منشأ سند تفاوت اساسی وجود دارد. زیرا براساس قواعد استاندارد و بین‌المللی توصیف آرشیوی (ISAD) منشأ مخصوص اسناد آرشیوی است و از دیگر سوی، پدیدآور مربوط به فهرست‌نویسی کتاب و کتابداری است که بکارگیری این مفهوم برای اسناد تاریخی و آرشیوی مناسب نیست و باعث نوعی شبیه‌سازی خلط‌گونه میان علم کتابداری و علوم آرشیوی خواهد شد. زیرا منظور از آرشیو: ضبّاطی(2)- ضبط و محل بایگانی نامه‌ها و نوشته‌های اداری و دولتی است و نیز منظور از آرشیویست هم بایگان است که از نوشته‌های اداری و نهادهای دولتی و مؤسسات اجرایی و غیره نگاه می‌دارد تا در هنگام نیازمندی بتوان به آسانی از آنها استفاده کرد(3). بنابراین اصل منشأ در طبقه‌بندی اسناد آرشیوی، موجب سازمان‌گرایی و عامل پدیدآور در رده‌های مختلف دانش بشری باعث موضوع‌گرایی نسبت به کتاب و منابع مختلف علوم کاربردی خواهد بود.
پدیدآور/ پدیدآورنده: این اصطلاح مخصوص علم کتابداری است و به طور مشخص به شخص یا تنالگان اطلاق می‌شود که مسئول تألیف یا تدوین کتاب یا دیگر انتشارات به جز نشریات ادواری است و معمولاً از ویراستار، مترجم، کاتب و جز آن متمایز می‌گردد. گرچه گاه برای مقاصد فهرست‌نویسی به همه آنها پدیدآورنده گفته می‌شود. اما در معنای گسترده‌تر اصطلاح پدیدآور را می‌توان به هنرمند موسیقی‌دان یا عکاسی که اثری اصیل آفریده باشد، نیز اطلاق کرد. پدیدآورنده از نظر قانونی مسئول اثر است و حق مؤلف نیز به او تعلق می‌گیرد. افزون بر آن شخصی که آثار چند نویسنده را برمی‌گزیند و گرد هم می‌آورد (گردآورنده یا ویرایشگر) ممکن است پدیدآور آن مجموعه نامیده شود. همچنین می‌توان سازمانی را که به نام آن یا با اجازة آن اثری منتشر می‌شود پدیدآور آن اثر دانست. لهذا پدیدآور به پدیدآورندگان گروهی (پدیدآور مشترک)، پدیدآور تنالگانی، پدیدآور شخصی و پدیدآور کلاسیک تقسیم می‌شود(4).
بنابراین اصلی‌ترین عنصر فهرست و یا توصیف کتاب سرشناسه پدیدآور و نیز مهمترین عامل فهرست‌نویسی تحلیلی‌کتاب، موضوع و یا موضوعاتی است که کتاب حول محور آن تدوین یافته و پدیدآور با زمینه‌های مشخص و کنترل شده اثری را که برگرفته از دانش بشری است خلق می‌سازد. از این روی در فهرست‌نویسی کتاب اصل بر موضوع است و در اسناد آرشیوی اصل بر منشأیی است که به طور طبیعی موجب تولید سند و پروندة اداری شده است. سند می‌تواند توسط شخص و یا توسط سازمان‌های اجرایی و کارگزاری به اشکال مختلف: نامه‌های اداری، دستورالعملها، گزارشات، خط و مشی‌ها، بخشنامه‌ها و غیره تولید شوند.
اصل بوجود آمدن اسناد مبتنی بر فعالیت‌های روزمره آحاد مردم در تعاملات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و فراتر از آن سیستم و نظام اداری هر کشوری است که به طور طبیعی و بر مبنای روابط و فعالیت‌های سازمانی تولید و سیستم بایگانی را بر این اساس پایه‌ریزی می‌کنند و پس از طی مراحل مختلف بایگانی، شامل: جاری، نیمه جاری و راکد به آرشیو ملی منتقل می‌شوند. با این وصف اسناد آرشیوی با تکیه بر محل تولیدشان سازمان‌گرا و وظیفه‌گرا هستند، چرا که اسناد آرشیوی برحسب وظایف سازمانی و تصمیمات متخذه اداری ایجاد و ساماندهی می‌شوند. طبقه‌بندی تنظیم و توصیف آنها براساس منشأ و نظم اوّلیه اسناد صورت می‌گیرد(5).
تنظیم و توصیف اسناد براساس منشأ: در فهرست‌نویسی اسناد و مراعات اصول تنظیم و توصیف آرشیوی که جمیع صاحب‌نظران و نظریه‌پردازان حوزة آرشیو نسبت بدانها اتفاق نظر دارند به ویژه دو اصل اساسی «حفظ اصالت منشأ اسناد» و نیز «حفظ نظم و ترتیب اوّلیه» آنها ضروری به نظر می‌رسد. براساس این اصول تمامیت و نظم و ترتیب اوّلیه هر پرونده می‌باید حفظ شود و از هرگونه تغییر و دخل و تصرف در آن خودداری گردد و هر مجموعه اسنادی می‌بایست همواره به نام منشأ ایجاد و یا دریافت آن ثبت و ضبط شوند و بر این اساس است که از توصیف و تنظیم موضوعی اسناد و یا اِعمال سلایق شخصی نسبت به جداسازی و یا در همکرد صفحات پرونده‌های اداری که توالی تاریخی صفحات آنها مبین سیر طبیعی تشکیل آنها و گردش مکاتبات انجام شده در روند جاری اداری (وظایف و تشکیلات) به شمار می‌آید؛ خودداری نماییم. توضیح اینکه ادغام اسناد متنی (شخصی) اهدایی و خریداری شده که معمولاً به صورت تک‌برگ میباشد و اساساً اطلاق عنوان پرونده به آنها موضوعیت ندارد با شرط حفظ منشأ نیز وحدت موضوع و یا لااقل سنخیت داشتن موضوعات با یکدیگر بلامانع و از شمول ضوابط حفظ نظم اولیه خارج میباشد و منشأ این گونه اسناد فرد و یا افرادی است که این نوع اسناد را به سازمان آرشیو اهدا و یا در معرض فروش قرار می‌دهند(6).
آنچنان که اشاره شد، پایه و اساس طبقه‌بندی اسناد براساس حفظ منشأ و رعایت نظم اوّلیه پرونده‌ها و اسناد بایگانی‌هاست و این موضوع برای تمامی مراکز آرشیوی سایر نقاط دنیا پذیرفته و جهان شمول بوده است؛ برخلاف آثار مکتوب و کتب چاپی و ... که مبنای توصیف و تحلیل آن بر پایه موضوعات رده‌های کنگره و روش دیویی و یا اسلوب‌های نوین دیگری خواهد بود که بخصوص کتابخانه کنگره آمریکا دنبال می‌کند. در ادامه به این نکته نیز پافشاری می‌نمایم که سیستم نرم‌افزار رسا که بر پایه علوم کتابداری و براساس شناسه پدیدآور طراحی شده، آنگونه که انتظار می‌رود نمی‌تواند اطلاعات اسنادی را بازیافت و اجزاء و مصادیق و محتوای انواع سند تاریخی و نمایه‌های توصیفگر تاریخی را دریافت دارد. و اطلاق لفظ پدیدآور با آن شرحی که به طور مختصر بیان داشتیم برای فرایند فهرست‌نویسی اسناد قابل قبول نیست و شبیه‌سازی دو علم مجزای آرشیو و کتابداری را در بر خواهد داشت. چرا که همانگونه که بیان شد آرشیویست‌ها در طبقه‌بندی اسناد منشأگرا و کتابداران در طبقه‌بندی کتب موضوع‌گرا هستند(7).
پی‌نوشت:
1. کارشناس‌ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، fesfandyari4326@gmail.com
2. ضبّاطی: بایگانی
3. ن. ک: روستایی، محسن (1385). تاریخ نخستین فرهنگستان ایران به روایت اسناد همراه با واژه‌های مصوب و گمشدة فرهنگستان (1314- 1320ش.)، تهران: نشر نی، ص 362.
4. ن. ک: سلطانی، پوری ؛ راستین، فروردین (1379). دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، فارسی- انگلیسی و انگلیسی- فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، صص 82-83.
5. ن. ک: رسیدگی به اسناد دولت فدرال امریکا (1379). ترجمه رضا مهاجر، در مرحله چاپ، صص 29- 38.
6. ن. ک: آیین‌نامة پیشنهادی نحوة تنظیم و توصیف اسناد آرشیوی (1385). گروه تدوین اصطلاحات مدیریت طبقه‌بندی و نمایه‌سازی اسناد، فصلنامه تحقیقات تاریخی گنجینه اسناد، سال شانزدهم، دفتر اول، شمارة 61، صص 98- 101.
7. برگرفته از نظرات برخی از فهرست‌نویسان اسناد تاریخی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
ماخذ و دلیل چیزی را مدرک می گویند اما اکثر آرشیویست ها سند و مدرک را یکی می گویند اما به لحاظ معنائی می توانند مترادف و یکی باشند.
مدارک به غیر از اسناد تاریخی می باشند: به عنوان مثال ، فیلم ، عکس ، پوستر ، نوار و ... مدرک نام می گیرد ...در واقع به سندهائی اطلاق می گردد که تاریخی شده باشند.
سند تاریخی: سندی که شامل مرور زمان می گردد و ارزش و قابلیت نگهداری دائم را دارد در معنای اصطلاحی سند تاریخی گفته می شود ، اسناد تاریخی در بایگانی ها نشان داده می شوند و آرشیو ملی بایگانی کل است .
۲ گروه مراجعه کننده اساسی آرشیو ملی:
۱. دولتمردان
۲.پژوهشگران تاریخ
*آزمون و خطا درکشورهایی که پژوهشگران برای انجام امور تحقیقی خود به آرشیو ملی مراجعه نمی کنند بسیار زیاد است .
اسنادتاریخی دارای سه مرحله ارزشی می باشند:
۱.اداری و حقوقی
۲.تاریخی و سند پژوهی
۳.فرهنگی
۱.ارزش اداری و حقوقی: سند پس از طی مراحل اداری، جاری و نیمه جاری پس از انتقال در بایگانی کل نگهداری می گردد .درارشیو ملی هر سازمان و نهادی ممکن است دوباره پس از انتقال ، سفارش به این مکان مراجعه و سندی را درخواست نماید.
مدیریت اسناد: از طریق این واحد مدیریتی و از طریق بایگانی کل به دستگاهها پاسخ داده می شود.
مدیریت آرشیوی: پس از طی مراحل لازم ارزشیابی ، مهمترین آن ها به بایگانی منتقل می گردد.
۲.ارزش تاریخی: قابل توجه مورخان و پژوهشگران تاریخی برای تدوین و تنظیم سند.
ارزش سند از دیدگاه آرشیویست ها( ۲ ارزش):
۱. ارزش اولیه : اهمیت اداری و حقوقی آن است
۲.ارزش ثانویه : پژوهشهای تاریخی وسند پژوهی.
برای بازیافت اهمیت و ارزش سند، باید این نکته را بدانیم که چون گذشته چراغ راه آینده است باید علم به گذشته را خوب فراگیریم ، علم حال و آینده از طریق علم به گذشته است . پیشرفت ها و تجارب علمی ، فنی و تخصصی به گذشته ارتباط دارند،تجارب گذشتگان در اسناد تاریخی آنها نمودار می باشد. تمامی تجربیات علمی، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی و ...گذشتگان از اسناد تاریخی آنها دریافت می گردد.
اسناد ارتباط مستقیمی با تاریخ و فلسفه می یابند. هویت هر چیزی به تاریخ و فلسفه اش باز می گردد . ما همواره زمانی می توانیم فلسفه تاریخ را بررسی نمائیم که رابطه علت و معلولی را بیابیم و بتوانیم روابط علت و معلولی را بین حوادث برقرار نمائیم ، چیستی های خلقت و جامعه شناسی تاریخی به فلسفه تاریخ و روابط علت و معلولی باز می گردد ، آنها کذب و دروغ را نمی توانند تشخیص دهند از درون تاریخی منتزع می گردد که ان تاریخ مبتنی بر سند است . اگر تاریخ چیزی را بدانیم فلسفه آن را نخواهیم فهمید . سند مهمترین عاملی است که بین اثر و موثر پیوند دقیقی ایجاد می نماید و روابط علت و معلولی حوادث را بخوبی بیان می نماید . سندتاریخ هدایتگر و اصیل را می سازد اگر تاریخ اصیل مبتنی بر سند، تدوین وتنظیم گردد ، فلسفه تاریخ می تواند برآیند آن باشد ، پس رابطه سند با تاریخ و تاریخ را با فلسفه باید بیابیم: نتبجه آن : ایجاد و شناخت تاریخ هدفمند، عبرت آمیز و مستند خواهد بود فلسفه ، واقعیات هستی و تاریخی را می خواهد بیان نماید.
سندشناسی چیست و کاربرد آن در هدف از آموزه های سند شناسی:
بررسی ، مصالح ، شکل ، اجزا و انواع سند ، محتوا شناسی ، سبک نگارش و اصطلاحاتی که با نگاهی علمی مورد تحلیل قرار بگیرد ، بعبارتی دیگر سند شناسی عینی بررسی تاریخی اسناد . در این دانش از قدیمی ترین تا جدید ترین سند مورد مطالعه قرار می گیرد . " ۴۰ سال" .
ریشه اجتماعی سندشناسی:
۱.تاریخ اجتماعی
۲.تاریخ دیوانسالاری
هدف تاریخ اسناد: آشکار سازی کاربرد اسناد تاریخی.
تعریف: چرا که اسناد برای تبادل نظر یا ارائه مطلبی از طریق نوشتار است که خود منجر به واکنشهای گوناگون از طرف مقابل خواهد شد ، پس سندشناسی روشن کردن توسعه تاریخی اسناد با محور قرار دادن کاربرد آنان به اضافه ساختار اسناد در زمانها و دوران گوناگون است .
- نتیجه علم سندشناسی:
۱. تعیین و تامین اصالت سند از نظر جعلی و اصلی بودن
۲. ارزشیابی بهتر از اسناد
۳.انجام بهتر مباحث سندد پژوهی وپژوهشهای تاریخی
۴.فهرست نویسی، تنظیم و توصیف اسناد
اسناد تاریخی و آرشیوی دارای اطلاعات متنوع تاریخی هستند.
تنوعات اطلاعات تاریخی در اسناد آرشیوی:
علم سند شناسی، تاریخ و ادبیات به ما کمک می کند تا تنوع اطلاعاتی را از یک سند دریابیم.
۱.مهمترین منبع که اطلاعات کامل درباره یک موضوع و جریان به ما می دهد خود سند است .
۲.مهمترین منبعی که مقاله نویسی و تهیه اسناد مالی و قضائی دردوران گذشته به چه صورت بوده است و ترتیب نگارش آنها چگونه بوده است.
۳.پی بردن به چگونگی وضعیت مالی ، اقتصادی دولت –ملت ، طبقات گوناگون ، کیفیت معیشتی مردم ، رفاه ، داد و ستد آنان
۴. طرز رفتار کارکنان و ماموران دولتی با مردم
۵.مسائل گوناگون اجتماعی ، عام المنفعه ، مشارکت درامورخیریه ، نذورات و چگونگی پرداخت آنهاو ...
۶.روشن شدن نکات و مسائل جغرافیائی واقلیم شناسی، اعم از دولت و مردم ، دلبستگی مردم و دولت به مسائل جغرافیائی مرزی، تغییر اسامی، دارالعباد--------یزد، دارالارشاد و اردبیل ، دارالعلم شیراز، دارالسلطنه تبریز
۷.کشف خلقیات ؛ آداب ورسوم و چگونگی تحولات فکری مردم
۸.بررسی مهرها و توقیعات ، امضاء ها و توشیح ها و ...
۹. تکامل و تطور خط در فارسی.
۱۰. تحولات هنری
علل اهمیت اسناد تاریخی، حفظ هویت ملی و تاریخی ما ایرانیان است .
انواع سند:
۱. سلطانیات: فرامین شاهان و شاهزادگان، رقم های شاهزادگان.
۲.دیوانیات: اسنادی که درنظام اداری، دیوانسالاری، ما تولید می گشت دروزارتخانه ها، دربار و ...
۳. اخوانیات:نامه ها و مکاتبات دوستانه رجال تاریخی، در نامه های شخصی
۴.اسناد مالی (اوراق سندی) وقضائی (وقف نامه ها، مقاله ها ، نذرنامه ها ، حبس نامه ها و وصیت نامه ها
-----------------------------------
۱.برگرفته از دوره آموزشی سند شناسی(آرشیو ملی)
1. اسناد عرفی
2.اسناد شرعی
تقسیم بندی تاریخی ما از دیدگاه آرشیوی وسند:
۱. دوران قبل از صفویه
۲.دوران صفویه
۳.دوران افشاریه
۴. دوران زندیه
۵.دوران قاجار
1.( از آغاز تا مشروطیت 2. از مشروطیت تا 1304 در زمان رضا شاه)
۶.پهلوی اول تا شهریور 1320 شمسی
۷.پهلوی دوم تا 1357
۸.دوران انقلاب اسلامی
۹-دفاع مقدس
یرلیغ :کلمه ای است ترکی- مغولی واز اصطلاحات دوره مغولی است که به کلیه انواع فرمانها اطلاق می گردد درزمان تیموریان نیز این اصطلاح معمول بوده ودرتنظیم یرلیغ ها رسم بوده جای این کلمه یرلیغ را در متن سفید گذاشته و درحاشیه برابر همان سطح واژه یرلیغ را به آبارز می نگاشتند.
(چنانچه سنداصل نباشد و سواد باشد اصل مهر در ان جای نداشته باشد از موضع مهر استفاده می شود.)
- به فرامین دوره صفویه رقم گفته می شده وبا آنکه شروع می شده است .
ارض الاقدمین (خراسان)، دارالمومنین( استرآباد).
رقم :به لحاظ لغوی معنای حکم وفرمان می دهد. درزمان صفویه فرامین پادشاهان اعم از کتبی یا شفاهی وبه احکام شاهزادگان وماموران عالیرتبه دولت عموما رقم گفته می شده است .
تقسیم بندی رقم:
۱.رقم خلعت ۲. رقم تیول ۳.رقم مواجب
این کارکرد دوران صفویه است .
درزمان افشاریه درمجموع (کلا) به فرامین رقم گفته می شد اما در دوران قاجاریه رقم به احکامی (دستورات و خطابه هائی اطلاق می شد که از جانب ولیعهد و شاهزادگان بزرگ ایلات و حکام صدورمی یافت ، معمولا در رقم هائی که برای اعطای حکومتها و مشاغل صادرمی گشت درابتدا طغرای حکم والا شد می آمده است وبه مهر ولیعهد یا شاهزادگان می رسید و با لفظ آنکه آغاز می شدند. محمدعلی میرزا : اگر میرزا پس از نام بیاید نشان داده می شود فرد شاهزاده است . اما اگر میرزا قبل از اسم آورده شود یعنی شخصی با سواد مثلا کاتب اسث
سندی مانند فرمان شاه ، رقم(شاهزاده)، که غیر از این دو گروه صادر می نمایند.
نوعی از فرامین است که از درجه اهمیت کمتری برخورداراست ، منظور نظر احکام کم اهمیت اداری است . احکام درزمان صفویه ظاهر بدون طغرا بوده است . اما درپایان احکام دوران صفویه نوشته می شد . مستوفیان عظام ، دیوان اعلی ، رقم این دستخط عطیه، را در ارقام خلود، ثبت نمایند. پس حکم دارای چنین خصوصیاتی است . ازدوران صفویه به احکام شرعی که توسط قاضی دارالسلطنه صادر می گشت حکم می گفتند که معمولا این احکام در دعاوی صادر می گشت . در دوران قاجاریه رقم منحصرا به اوامر و مخاطبات کتبی ولیعهد و شاهزادگان فرمانفرمائی و حکمرانی داشتند اطلاق می گردید دراین زمان اصطلاح حکم مترادف با رقم به کار می رفت .
کتاب موضوع گرا و سند منشاگراست.
تعریف سند:
برای تعریف سند دو ریشه لغوی و اصطلاحی می توان در نظر گرفت.
سند با ریشه لغوی : نوشته ای که درمقاله دعوی(دفاع) قابل استناد باشد . سند: دلیل، نوشته ،مدرک، رسید ، قبض یا چیزی که به آن اعتماد نمایند. جمع سند....اسناد. سند رسمی به سندی اطلاق می گردد که در مرجعی ذیصلاح تنظیم شده باشد و سند عادی سندی که از طریق مرجعی غیر ذیصلاح تنظیم شده باشد.
سند در معنای اصطلاحی: سندی که مراحل جاری و نیمه جاری وراکد را طی کرده باشد و قابلیت نگهداری دائم را در آرشیو ملی دارد و پژوهشگران تاریخ و سند پژوهان برای انجام پژوهشهای تاریخی...به این اسناد رجوع می نمایند. معمولا اصطلاحنامه گفته می شود . مراجعه کننده به آرشیو ملی : مورخ نام می گیرد . هر شخصی و هر رشته تحصیلی که باشد
۳ گروه مرتبط با سند و آرشیو ملی:
۱. سند پژوه: کسی که خود سند را تشریح و آنالیز می نماید و روی خود سند کار می کند.
۲.پژوهشگر سند: کسی که با سند کار می کند.
۳.مورخ: کسی که برای تحصیل علم تاریخ از تمامی منابع استفاده می نماید.
(برگرفته از درس سندشناسی استادمحسن روستایی )
رسم بر این است که به محض طرح سؤالی در مورد یک موضوع تاریخی، از سند و یا اسناد مربوط به آن نیز سخنی به میان می‌آید.
در گروه‌های تاریخ دانشگاه‌ها نخستین توصیه و یا ضمن اوّلین توصیه‌های یک استاد راهنما و یا استاد مشاور برای دانشجویانی که قرار است پایان‌نامة کارشناسی ارشد و یا دکتری خود را در حوزة تاریخ معاصر بگذرانند، این است که حتماً اسناد مربوط به موضوع پایان‌نامه، مورد بررسی قرارگیرد. سپس دانشجو به مراکز سنّتی اسناد کشور راهنمایی می‌شود؛ او می‌ماند و سازمان اسناد ملّی ایران، مرکز اسناد فلان وزارت‌خانه، اسناد فلان مؤسسه و ...؛ مراکزی که اغلب، انبوهی از اسناد تاریخی را در اختیار دارند؛ یک میلیون، ده میلیون، صد میلیون و یا یک، دو میلیارد برگ سند و شاید هم بیشتر! و بدین ترتیب دانشجو در برابر انبوهی از اسناد دچار سردرگمی خواهد شد.
البته مراکز اسناد و متصدیان و کارکنان آنها از اینکه این رسالت عظیم را در حفظ و نگهداری اسناد گرانبهای تاریخی به عهده داشته و پژوهشهای تاریخی جز از مسیر مرکز آنها راه به جایی نمی‌برد، به خود می‌بالند!
چنانچه اسناد خصوصی و خانوادگی نیز برای انجام پژوهشهای مربوط در نظر گرفته شود، در این صورت بدیهی است اسناد تاریخی ایران مجموعه‌ای بسیار بزرگ خواهد بود و مواجهه با آن نیز به‌مراتب پیچیده‌تر خواهد شد.
در چنین بستری، جریانی از تاریخ‌نگاری در ایران بر اساس انتشار اسناد شکل گرفته است. این روش از اوایل دهة 1360هـ.ش. در محیط‌های پژوهشی و خارج از دانشگاه‌ها آغاز شده و طی سال‌های بعد اوج گرفته، به نحوی که طی بیست سال گذشته، به وجه غالب پژوهشهای تاریخی ایران تبدیل شده است. صدها جلد کتاب شامل اسناد موجود در مراکز دولتی، شبه‌دولتی و خصوصی، منتشر شده و مراکز متعدد پژوهشی بر مبنای انتشار اسناد، سازمان یافته و موجودیت پیدا کرده‌اند. این موج سپس در دانشگاه‌ها و گروه‌های تاریخ دانشگاه‌ها وارد شد و در حال حاضر، رکن اصلی هر پایان‌نامه‌ای را در رابطه با تاریخ معاصر همین پژوهشهای سندشناختی تشکیل داده و مراجعه به مراکز اسنادی و مشاهده و بررسی اسنادی که پیرامون آن موضوع در این مراکز وجود دارد، جزو وظایف اصلی دانشجو به شمار می‌رود. بسیاری از استادان دانشگاه بر این عقیده‌اند که ادبیات تاریخ معاصر ایران، جز از طریق سند، نوشته نمی‌شود و به این جهت برای آشنا ساختن دانشجویان خود با سند و مراکز اسنادی، تلاش زیادی می‌کنند.
بدین ترتیب، موجی که از اوایل دهة 1360 آغاز شده بود، در حال حاضر به گسترده‌ترین شکلی در محیط‌های پژوهشی و تحقیقاتی تاریخ معاصر خود را نشان می‌دهد. اما با وجود گذشت ربع قرن از استیلای این موج بر مراکز پژوهشی تاریخ معاصر ایران، چاپ صدها عنوان کتاب سندی در مورد مسائل و موضوعات مختلف تاریخ معاصر، و کوشش و تلاش صدها کارشناس در مراکز مزبور برای آماده‌سازی اسناد جهت ارائه به مراجعه‌کنندگان، هنوز سند و مفهوم سند در پردة ابهام مانده است؛ هنوز مفهوم دقیقی از سند ارائه نشده و تعاریف ارائه شده نیز ـ چنانکه باید و شاید ـ مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است؛ بدین ترتیب، هستة مرکزی شناخت ما از سند کاملاً متزلزل است. حال در مراحل بعد، این تزلزل، آشکارا تأثیر خود را بر دیگر مسائل مربوط به سند، بر جای گذاشته است؛ مسائلی از قبیلِ دایرة اطلاق سند، مصادیق سند، جایگاه سند در پژوهشهای تاریخ معاصر، نحوة استفاده از سند، کاربردهای سند در پژوهشهای مورد بحث، محدودیت‌ها و نیز موضوعات و مسائل مختلف دیگری که به ابعاد گوناگونِ سند و سندشناسی ارتباط داشته باشد
در چنین شرایطی، اخباری مبنی بر تأسیس رشتة سندشناسی در مقطع کارشناسی ارشد، در گروه‌های تاریخ دانشگاه‌های کشور به گوش می‌رسد. عدة زیادی به امید قبولی در این رشته، که با توجه به وجود مراکز آرشیوی دولتی، امکان یافتنِ کار در آن نیز به نسبت دیگر گرایش‌های رشتة تاریخ، چندین برابر است، به سرعت داوطلب شرکت در این گرایش در مقطع کارشناسی ارشد شده‌اند؛ و چنین است که در تداوم همان موج سه دهة گذشته، سندشناسی به عنوان شاخه‌ای از تحصیلات تکمیلی (و البته در آیندة نزدیک در مقطع دکترایِ) رشته تاریخ در نظر گرفته می‌شود، قبل از اینکه یک بحث جدّی و اساسی پیرامون مفهوم سند و بسیاری از سؤالات پیش‌گفته در مورد آن، انجام گرفته باشد. نخست اسناد فراوانی در قالب‌های مختلف انتشار می‌یابد؛ موج بزرگی در تاریخ‌نگاری ایران پدید می‌آید که متعاقباً تأثیر گسترده‌ای بر مراکز پژوهشی و علمی وابسته به تاریخ معاصر ایران به جا می‌گذارد؛ و در نهایت با پیش‌بینی رشتة آکادمیک «سندشناسی» به پایداری و نهادینه‌کردن این موج اقدام می‌شود؛ همة این‌ها قبل از این است که یک بحث نظریِ جامع، دقیق و فراگیر در مورد «سند»، هویت و ابعاد آن انجام شود؛ و همة این‌ها قبل از این است که ارتباط تاریخ، تحقیقات تاریخی و اندیشة تاریخی با سند و مفاهیم و گسترة آن مشخص شود.
به‌راستی، سند چیست؟
یک آرشیویست، سند را در مفهوم سنّتی آن «مدرک (document)» یعنی اطلاعات افزوده به رسانه (یا محمل) تعریف می‌کند که «شاهد مکتوبی است بر یک واقعیت که ماهیت حقوقی دارد و طبق اشکال از پیش تعیین‌شده‌ای که ضامن اعتبار و اطمینان به سند هستند، تهیه شده است.1 »
بنابراین سندشناسیِ سنّتی «تنها اسنادی را مطالعه می‌کند» که به نظر می‌رسد نتایج حقوقی داشته باشند و از این رو، مستلزم فرم‌های مستندسازی (documentary forms) خاصی هستند و به عنوان دانش قواعد رسمی که در مورد اسناد حقوقی به کار می‌رود، تعریف می‌شوند.2
آرشیویست مورد نظر ما، در مفهوم سنّتی، سند را در زمرة مدارک حقوقی قلمداد کرده که برای اقامة دعاوی حقوقی و مسائل مربوط به آن می‌تواند کاربرد داشته باشد. اما در کنار همان تعریف سنّتی، تعریف مدرنی از سند نیز ارائه می‌شود که ناظر بر جریان تولید و ساختار ایجاد سند است. بر این اساس در این تعریف، «سند، مدرکی است که در جریان فعالیت به‌منزلة گواه و نتیجة جانبی آن فعالیت، تولید شده؛ یعنی ایجاد یا دریافت شده و برای کار یا مراجعه، کنار گذاشته شده است. بنابراین سندشناسی نوین به تمامی مدارکی مربوط می‌شود که در جریان همة امور تولید می‌گردد و به عنوان رشته‌ای تعریف می‌شود که «منشأ (genesis)، اشکال و انتقال سند» و ارتباطشان را با واقعیات ارائه شده در آنها و نیز با ایجادکنندگان‌شان به منظور شناخت، ارزشیابی و بیان ماهیت واقعی آنها بررسی می‌کند.3
در مجموع، سندشناسی نوین در چارچوب علم آرشیو، ناظر بر روند اداری تولید اسناد است؛ فرایندی که به فرض صحّت، از ابتدای تولید ـ فرضاً نوشتن یک نامة اداری ـ تا پایان آن دربرگیرندة کلیة مراحل اداری است؛ به تعبیری دیگر، از نگاه یک آرشیویست، مفهوم سند یا دراصطلاح سنّتی آن «سات» که پیرامون دعاوی حقوقی و مسائل مرتبط با آن معنا یافته و عینیت می‌یابد و یا ناظر بر فرم و شکل پیدایش یک سند میباشد، مبتنی بر ظواهر آن (و در چارچوب قواعد اداری) است.
آیا چنین معنا و مفهومی از سند، همان تعبیری است که یک مورّخ، یا پژوهشگر تاریخ و محقّق مسائل تاریخ معاصر از سند دارد؟ آیا در چارچوب پژوهشهای تاریخی، منظور از سند و پژوهشهای اسنادی و مانند این‌ها همان مفهوم مزبور است؟
ئی.اچ. کار (E.H. car) از وسواس مورّخین قرن نوزدهم نسبت به اسناد، یاد کرده و می‌نویسد:
وسواس قرن نوزدهم نسبت به واقعیات را وسواس مدارک و اسناد، تکمیل و توجیه می‌کرد. اسناد، تابوت عهد معبد واقعیات بودند. مورّخان با تعظیم و تکریم به آنها نزدیک می‌شدند و با لحنی پرحرمت از آنها سخن می‌گفتند؛ اگر [مطلب و یا موضوعی] در اسناد و مآخذ یافت شود، درست است.4
نکتة جالب این است که ئی.اچ. کار نیز بلافاصله به انواع اسناد اشاره کرده و می‌نویسد:
اما وقتی به کنه مطلب می‌رسیم، مدارک و اسناد مورد اشاره ـ فرامین، عهدنامه‌ها، قباله‌های املاک، کتاب‌های آب، کتاب‌های رسمی، نامه‌های خصوصی و دفترهای خاطرات ـ به ما چه می‌آموزند؟5
با کمی دقّت مشخص می‌شود، اشارات ئی.اچ. کار به سند نیز در چارچوب همان مفهوم آرشیویستی سند قرار می‌گیرد؛ به استثناء دو مورد آخر، بقیة موارد ـ قباله‌های املاک، کتاب آبی یا همان کتاب‌های رسمی منتشر شده از سوی وزارت خارجة انگلیس و حاوی مکاتبات رسمی میان مقامات ذیصلاح ـ همگی شامل همان مفاهیم سنّتی و یا مدرن از سند، در نزد آرشیویست‌ها هستند.
پس آیا ما فقط با همین معنا و مفهوم از سند سر و کار داریم؟ اگر به این سؤال پاسخ مثبت دهیم، عملاً مفاهیم آرشیویستی را به حوزه‌های تاریخی تسرّی داده‌ایم که به تبع آن، همان وضعیتی پیش می‌آید که در حال حاضر بر محیط‌های پژوهشی و دانشگاهی در رشتة تاریخ حاکم است. حکایت مکرّر: «پس از تعیین موضوع پژوهش، قبل از هر کار دیگر و یا به جای هر کار دیگر، باید رفت و اسناد آن را پیدا کرد؛ در کجا؟ در مراکزی که مدّعی وجود میلیاردی از اسناد در آرشیو خود هستند؛ و یا مراکز دیگری همچون مرکز اسناد وزارت امور خارجه و ...»
مشخص نشدن مفهوم سند از نگاه تاریخ و در چارچوب نگرش تاریخی، سبب جایگزینی مفهوم آرشیویستی آن در مطالعات و پژوهشهای تاریخی شده است. بدین ترتیب یک پژوهشگر تاریخ معاصر با مراکز متعدد آرشیو اسناد مورد نظر خود مواجه شده و ملزم به استفاده از بخشی از اسناد ارائه شده در آن مراکز میباشد.
به هر ترتیب هر آنچه که در آرشیو مراکز مزبور نگهداری می‌شود، سند نامیده می‌شود و همة ما احیاناً ناظر این حجم انبوه از اسناد خواهیم بود ولی در چارچوب یک نگاه و نگرش تاریخی علمی، آیا آن انبوه، تماماً اسناد تاریخی هستند؟ از نامة نوشته شده توسط یکی از رعایای شهر کوچکی در جنوب ایران، تا متن فرمان رسمی ناصرالدین شاه، همه را باید در یک ترازو گذاشت و به آنها اطلاق سند کرد؟ اگر پاسخ، بلی است، پس باید به همین منوال که هم اکنون در محیط‌های پژوهشی و آکادمیک تاریخی، حاکم است، ادامه داد؛ و اگر پاسخ، خیر است، نخست می‌باید پرسید اگر تمام آن حجم انبوه، سند نیستند، پس:
ـ از منظر علم تاریخ، سند به چه معنا است؟
ـ اگر بخشی از آن حجم انبوه موجود در مراکز آرشیوی ایران را سند ندانیم، پس چه عنوانی را بر آنها می‌توان اطلاق کرد؟ و چرا؟
پس از پاسخ به سؤالات فوق، پیچیدگی کار هنگامی خود را نشان می‌دهد که یک استاد دانشگاه مجبور باشد برای فرستادن دانشجویانش به مراکز آرشیوی، نخست به آنها آموزش دهد چه چیزی مدرک نیست. و یا آن محقّق و پژوهشگر تاریخ نتواند بر صدها برگ کپی گرفته شده از مراکز و مؤسسات آرشیوی، اطلاق عنوان سند کند و مجبور شود آنها را از هم تفکیک نماید؛ آن وقت استاد و یا دانشجویانش و یا پژوهشگران تاریخ معاصر، قبل از هر چیز، می‌باید مسئولیت تفکیک و شناسایی اسناد را در میان آن حجم انبوه، بپذیرند. اینجاست که صعوبت پژوهشهای تاریخی، خود را نشان می‌دهد؛ اینجاست که مرز میان علم تاریخ با ادبیات و داستان‌نویسی؛ با سیاست‌زدگی؛ با حماسه‌سرایی و ... مشخص شده و تاریخ، گریزگاهی برای آن ادیب کم‌آورده در حسّ هنری و یا آن سیاستمدار دلتنگ از روزگار، نمی‌شود.
نتیجه
پس موضوع اصلی در یک بحث نظری، بسیار مهم است؛ سند چیست؟ معیار و یا معیارهای تشخیص یک سند کدام است؟ تفاوت میان مفهوم سند از نگاه یک آرشیویست و نگاه یک مورّخ و پژوهشگر تاریخ چیست؟ آیا مفهوم سند، مطلق است و یا نسبی؟ آیا صحّت فرایند تولید سند (به معنای نوین آرشیویستی آن) به معنای صحّت محتوای آن سند است؟ و سؤالات دیگری که جای دارد در مقالات علمی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و هر یک از آنها به نوبة خود و با دقت زیاد از سوی صاحب‌نظران مورد توجه قرار گیرند. این فرصت در مجلة اسناد بهارستان فراهم شده و امید است از این طریق، گامی در ارتقاء علم تاریخ و به ویژه مباحث پیچیدة تاریخ معاصر برداشته شود.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ دورانتی، لوچیانا، «سند شناسی»، ترجمه مریم وتر، فصلنامة گنجینة اسناد، ش: 76، زمستان 1388؛ ص83.
2ـ همانجا.
3ـ همانجا.
4ـ کار، ئی،اچ.، تاریخ چیست؟، ترجمة حسن کامشاد (تهران: انتشارات خوارزمی، 1378، چاپ پنجم)؛ ص42.
5ـ همان؛ صص 42و 43.
منبع:
فصلنامة اسناد بهارستان (فصلنامة علمی ـ تخصصی در حوزة اسناد)، دورة 1، شمارة 2؛ صص247-243.
تكيه‌گاه
آنچه پشت بدو دهند - دهخدا
- آنچه كه قابل اعتماد باشد، مدرك مستند - فرهنگ مشيري
- نوشته‌اي كه قابل استناد باشد - فرهنگ معين
- مهر و امضاي قاضي و حكم و فرمان پادشاهي و چك و دست نوشته و مكتوبي كه بدان اختيار شغل و ملكي را به كسي بدهند. فرهنگ معين
2- تعريف سند از ديدگاه حقوق اسلامي:
در اصطلاح و فقه اسلامي روات، يك حديت را ًسندً گويند. سند به معني طريق متن است و منظور ازم متن، متن حديث است كه آنرا لفظ حديت گويند و معني سند بطريق متن براي آن است كه دانسته شود حديث، مأخوذ از قول چه كسي است. (كتاب بايگاني اسناد و مدارك اداري در روش تلفيق علمي، علامه حائري، ص 22 و 23).
3- تعريف سند از ديدگاه قانون مدني ماده 1284:
"سند عبارت است از هر نوشته‌اي كه در مقام دعوي يا دفاع قابل استفاده باشد."
4- از نظر قوانين مالي ايران:
در قوانين مالي ايران سند به صورت كلي تعريف نشده، بلكه بر حسب مورد تعريف گرديده است. ماده 16 قانون محاسبات عمومي مكتوب 21 سفر 1329 مي‌گويد بودجه دولت سندي است كه معاملات دخل و خرج مملكتي براي مدت معيني در آن پيش‌بيني و تثبيت مي گردد. مدت مزبور را سند ماليه گويند، كه عبارت است از يكسال شمسي (همان كتاب ص 24).
5- تعريف سند از ديدگاه اصول حسابداري:
هر نوشته اي كه ذمه سامزان يا شخص حقيقي يا حقوقي را كه به نحوي با سازمان طرف حساب و معامله است مشغول يا بري نمايد يا مبين پرداخت وجهي جهت خريد كالا يا خدمات و يا حاكي از انعقاد قرارداد يا وقوع عقدي باشد و يا از آثار ناشي از حقوق خاصي حكايت نمايد به شرط وجود اهليت و دارا بودن امضاء مجاز لازم براي رسيدن به يكي از مقاصد سند محسوب مي‌شود (همان كتاب ص 26)
6- تعريف سند در قانون سازمان اسناد ملي ايران:
كليه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عكسها، نقشه‌ها، كليشه ها، نمودارها، فيلم‌ها، نوارهاي ضبط صوت و ساير اسنادي كه در دستگاه دولت تهيه شده و يا به دستگاه دولت رسيده است و بطور مداوم در تصرف دولت بوده از لحاظ اداري، مالي، اقتصادي، قضايي، سياسي، فرهنگي، علمي، فني و تاريخي به تشخيص سازمان اسناد ملي ايران ارزش نگهداري داشته باشد. (تبصره ماده اول قانون مصوب 17/2/1349)7- تعريف سند از ديدگاه علم كتابداري:
هر نوع نوشته خطي، چاپي، عكسي و يا بصورتهاي ديگر و هر شيئي مادي را كه بتوان از محتواي آن اطلاعاتي بدست آورد "دبيزه" يا "مدرك" گويند. (اصطلاحات كتابداري)
پس از تجزيه و تحليل وجوه اشتراك و افتراق تعاريف ياد شده، عبارت زير به عنوان تعريف سند پيشنهاد مي‌گردد:
"سند عبارت است از اطلاعات مضبوط اعم از نوشتاري، ديداري، شنيداري كه توسط اشخاص حقيقي يا حقوقي ايجاد شده و داراي ارزش نگهداري باشد."
الف - انواع سند از نظر زمان (مراحل عمر)
1- سند جاري
اسنادي كه مورد مراجعه مستمر باشند.
2- سند نيمه جاري
اسنادي كه گاه گاهي مورد مراجعه قرار مي‌گيرند.
3- سند راكد
اسنادي كه مورد مراجعه ايجاد كننده آن قرار نمي گيرد.
ب - انواع سند از نظر ارزش:
ارزش اسناد: اعتبار آنها از نظر اداري و يا اطلاعاتي است كه در هر سند براي اداره ايجادكننده و آرشيو وجود دارد. بنابراين تعريف هر سند مي تواند داراي ارزشهاي اداري و آرشيوي باشد.
1- ارزش اوليه ( اداري يا استنادي)
ارزش از نظر ايجاد كننده آن كه از نظر زماني در مرحله جاري و نيمه جاري است مانند اسناد اداري، مالي، حقوقي و...
2- ارزش ثانويه (آرشيوي يا اطلاعاتي)
ارزش از نظر محققان، پژوهشگران و آرشيويست ها.زماني كه كليه اقدامات لازم بر روي سند انجام شده باشد و فعاليت يا عملي كه منجر به ايجاد آن گرديده، تمام و كامل شود. در صورتي كه در مراجع قضايي و قانون مطرح نبوده و همچنين موردنياز دستگاه يا فرد ايجاد كننده آن نباشد ارزش اوليه سند پايان مي‌يابد وسند حائز ارزش ثانويه مي‌گردد.
ج- انواع سند از حيث اعتبار قانوني:
1- سند رسمي:
عبارت است از سندي كه نزد مأمورين رسمي و در حدود صلاحيت و وظايف ايشان و بر طبق مقررات قانوني تنظيم مي‌شود مثل شناسنامه، گواهينامه، احكام استخدام و...
2- سند عادي:
عبارست است از سندي كه از جانب اشخاص غيررسمي بدون دخالت ملمورين رسمي تنظيم شده و تابع تشريفات خاص نمي‌باشد مانند دفاتر و اسناد تجارتي ( غير از دفاتر كه شرايط اسناد رسمي را دارد) نظير دفتر روزنامه، دفتر دارايي، دفتر كل.
د - انواع سند از نظر درجه حساسيت:
1- اسناد عادي
2- اسناد محرمانه
3- اسناد سري
4- اسناد بكلي سري
.--------------------------------------------------------------------------------
انواع سند از محتوي و موضوع:
اسناد و مدارك از نظر محتوي و موضوع به دستجات مختلف قابل تقسيم مي‌باشد. عليرغم اين كه در هر يك ازاين اسناد به موضوع خاصي پرداخته شده و يا تشريح و تبيين مقوله خاصي مورد توجه قرار گرفته و ليكن به اعتبار ارتباط ذاتي دانشهاي بشري با يكدگير اسناد مروبط به يك موضوع مي تواند در ساير بخشها مورد استفاده قرار گيرد. گر چه از نظر موضوعي اسناد تنوع وسيعي را در بر مي گيرد ولي در اين بخش ما به برخي از انواع اسناد از اين گونه اشاره مي نماييم.
1- اسناد اداري
سند اداري سندي است كه داراي ارزش ادراري بوده و سازمان را در اجراي وظايف جاري خود ياري نمايد. اين نوع سند توسط سازمانهاي اداري كشور و در حيطه وظايف و مسؤوليتهاي قانوني مصوب سازمان و در راستاي اجراي تعهدات و امور جاري سازمانها ايجاد و تنظيم مي‌گردد. اين اسناد با توجه به خدمتي كه ارائه مي كند به دو دسته اسناد كوتاه مدت و اسناد بلند مدت تقسيم مي شود.
اسناد كوتاه مدت مانند تقاضانامه‌هاي معمولي و يا اسنادي است كه براي انجام امور شخصي كاركنان و يا مثلاً در جريان ترميم سازمان مربوط ايجاد مي گردد، كه اين گونه اسناد به سرعت كامل مي شوند و به همان سرعت نيز فاقد ارزش مي گردند. اسناد بلند مدت اداري نيز نظير اساسنامه‌ها، قوانين، آيين نامه ها، قراردادها كه در برگيرنده سياستها، تعهدات، و حدود و وظايف و مسؤوليتهاي كلي سازمان مي باشد.
2- اسناد مالي:
يك بخش از اسناد در هر سازمان اسناد مالي مي باشند. اين اسناد به روابط مالي در ادارات باز مي گردند و بيشتر شامل اسناد بودجه مي شوند كه چگونگي اختصاص هزينه ها به امور متفاوت سازماني را نشان مي دهند، نظير پرونده ضمانت مالي افراد، پرونده ها هزينه ها به اشكال مختلف و يا اسناد مربوط به پرداخت حقوق كاركنان و ساير تعهدات مالي سازمان كه اين اسناد هدف مؤسسه از اختصاص بودجه به يك فعاليت معين را نشان مي دهد.
3- اسناد علمي و فني:
اسنادي كه داراي ارزشهاي علمي و فني بوده و شامل مقادير معتنابهي از اطلاعات تخصصي و فني مي باشند كه در نتيجه تحقيقات خاص توسط متخصصين حاصل گرديده، نظير گزارشات مربوط به انجام پروژه هاي تحقيقاتي و عملياتي سازمانها.
4- اسناد قانوني
قانون به قواعدي گفته مي شود كه يا با تشريفات مقرر در قانون اساسي در ملجس شوراي اسلامي وضع شده و يا از راه همه پرسي به تصويب مي رسد (اصل 58 و 59 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران) همان گونه كه ملاحظه مي شود واه قانون مفهوم ويژه اي دارد كه با تصميمات قوه مجريه متفاوت بوده فلذا آنها را نبايد به جاي هم بكار برد. بر همين اساس است كه برخي از حقوقدانان با توجه به لازم‌الاجرا بودن تصميماتي كه مقامات صلاحيتدار در حدود وظايف و به حكم قانون اتخاذ مي كنند، مثل آئين نامه هاي دولتي، بخشنامه ها به جاي كلمه قانون از متون قانوني يا اسناد قانوني استفاده مي كنند. اسناد قانوني اسناد لازم‌الاجراي است كه در اختيار مدير قرار داشته و كليه تصميمات متخذه توسط مديران سازمان ضرورتاً بايد منطبق با آن باشد. معذالك همه متون و اسناد قانوني از اعتبار يكسان برخوردار نبوده و سلسله مراتبي بين متون قانوني و يا اسناد قانوني وجود دارد مانند:
- قانون اساسي
- قانون عادي
- تصويب نامه هاي (مصوب دولت يا كميسيونهاي مجلس يا تفويض اختيار از سوي مجلس)
- عهدنامه هاي بين‌المللي
- آئين نامه‌هاي دولتي
5- اسناد تاريخي:
كليه پرونده ها و سوابق پس از طي مرحله جاري و نيمه جاري چنانچه داراي يكي از ارزشهاي پيش گفته باشند اسناد تاريخي محسوب مي گردند. اين اسناد عمدتاً مورد مراجعه محققان و پژوهشگران قرار مي گيرند مانند عهدنامه تركمنجاي، فرمان صدور، مشروطيت و...
6- اسناد فرهنگي:
اسنادي كه حاوي نكات فرهنگي بوه و يا ايجاد كننده اين اسناد از چهره ها و شخصيت هاي فرهنگي باشد اين اسناد عرصه هاي متنوع هنر را از شعر، موسيقي، سينما، تئاتر، معماري و غيره را در بر مي گيرند.
7- اسناد سياسي:
اسنادي است كه توسط مراجع صلاحيتدار توليد گرديده و حاوي سياستها و خط و مشي هاي سياسي يك كشور از نظر داخلي و خارجي مي باشند نظير پروتكلها، معاهدات، قراردادهاي بين‌المللي، يادداشتهاي سياسي، اولتيماتوم، اعلام جنگ و غيره كه بيانگر نحوه برقراري روابط بين كشورها و استراتژي‌هاي سياسي دولت مي باشد. اسناد سياسي از نظر ماهوي ممكن است يك صرفه باشد مانند اولتيماتوم و اعلان جنگ و يا چند جانبه باشد مانند قراردادها و معاهدات بين‌المللي. در حدود قانون اساسي كشورها تشريفات خاصي براي لازم‌الاجرا شدن معاهدات بين‌المللي پيش بيني شده است. بر اساس اصل 77 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران:
معاهدات بين‌المللي در صورتي لازم الاجرا است كه از طرف دولت به مجلس شوراي اسلامي ارائه و در آنجا به تصويب مجلس برسد يعني (در صورت مطابقت با قانون اساسي و مصالح كشور به تشخيص مجلس رسميت و اعتبار پيدا مي كند).8- اسناد نظامي:
اسنادي هستند كه حاوي جهت‌گيريها و سياست‌گذاريهاي نظامي كشورها در راستاي تأمين امنيت ملي، منطقه اي و بين‌المللي بوده و مبتني بر اصول قانون اساسي آن كشورها مي باشد اين اسناد از آنجايي كه در برگيرنده معاهدات نظامي بين المللي نيز هستند لذا مي توانند جزء اسناد سياسي نيز محسوب شوند مانند اسناد همكاريها و مشاركتهاي نظامي و دفاعي كشورها.
9- اسناد اقتصادي، عمراني:
اسنادي كه داراي ارزش اقتصادي مي باشند و فعاليتهاي كشور را در امر توسعه اقتصادي بيان مي‌كنند.
بايگاني:
بايگاني در اصطلاح مديريت اسناد به 3 مورد گفته مي شود:
1- مجموعه روشهاي علمي و استاندارد (نحوه تشكيل پرونده، تنظيم بازرگاني، كدگذاري، دستيابي به پرونده، تفكيك پرونده ها به جاري، نيمه جاري و راكد و...)
2- محل نگهداري و حفظ اسناد
3- مجموعه پرونده هاي موجود در بايگاني
بايگاني جاري:
به روشهاي مورد عمل در مورد پرونده هاي جاري و محل حفظ و نگهداري اسنادي است كه به طور روزمره مورد استناد دستگاه ايجاد كننده سند است.
بايگاني نيمه جاري:
محل نگهداري اسنادي است كه گاهگاهي مورد استفاده دستگاه ايجاد كننده قرار مي گيرد محل آن در دستگاه ايجادكننده سند و دور از اسناد جاري است و با همان روش بايگاني جاري، بايگاني نيمه جاري نيز عمل مي نمايد.
بايگاني راكد:
محل نگهداري اسناد راكد است، روش مورد استفاده در بايگاني جاري و نيمه جاري در اين بايگاني استفاده اي ندارد. در واقع اين بايگاني مورد استفاده اداره ايجاد كننده و محقق نمي باشد و فقط در اين محل پرونده ها از نظر آرشيوي و امحايي مورد ارزشيابي قرارا مي گيرند. به ب"ايگاني راكد" انبار "پيش آرشيوي" نيز مي گويند. معمولاً اين حل در جاهايي كه زمين ارزانتر است ساخته مي شود مثل انبار پيش آرشيوي آرشيو فرانسه در پاريس در حومه پاريس در محلي به نام "فونتن بلو" مي باشد و يا در انگلستان به آن “Limbo” يا "مكان فراموش شده" مي گويند. اين محل در واقع محل كار "ارزشيابان" مي باشد.
ارزشيابي و انواع آن:
تشخيص ارزش اسناد (اداري و آرشيوي) را از اوراق زائد ارزشيابي مي گويند.
الف - ارزشيابي اداري
با توجه به قوانين و مقررات و دستورالعملها و ضوابط حاكم بر دستگاه ايجاد كننده سند ارزش اسناد داراي و مدت زمان اعتبار آن (جدول زماني) مشخص مي شود.
ب - ارزشيابي آرشيوي:
با توحه به محتواي اسناد در زمينه هاي سياسي، فرهنگي، اقتصادي، قضايي، نظامي، اجتماعي و... و نياز پژوهشگران اسناد ارزشيابي مي شوند.
اوراق زائد:اوراقي كه فاقد ارزشهاي اوليه و ثانويه باشند
منبع : بولتن كميسيون اطلاع رساني شماره 15/ دي ماه 1375زيرنظر: دكتر حسين غريبيتهيه و تنظيم: علي خوش زبان
این سند معتبر است ؟
سند عبارت است از نوشته ای كه هم شخص مدعی و هم طرف مقابل او یعنی خوانده دعوی قادر به استفاده از آن در محاكمه هستند. خواهان برای اثبات ادعایش و خوانده در مقام پاسخ به ادعای خواهان اسنادی را ارائه می دهند كه بردو نوع اند: عادی و رسمی. اسنادی كه توسط مامورین رسمی و درحدود صلاحیت آنان و مطابق با قانون تنظیم شوند رسمی اند مانند اسنادی كه توسط مامورین اداره ثبت اسناد و املاك تنظیم می شود یا توسط دفاتر اسناد رسمی و یا اداره ثبت احوال و ... .
اما مقصود از مامورین رسمی و حدود صلاحیت آنان در تعریف سند رسمی چیست ؟
مامور رسمی كسی است كه از سوی حكومت به انجام كاری مامور شده است و لازم نیست كه حتماً بین مامور و دولت رابطه استخدامی برقرار شده باشد مانند دفاتر اسناد رسمی، زیرا سردفتر كارمند دولت نیست، گرچه سردفتری شغلی غیردولتی محسوب می شود ولی از آنجایی كه سردفتر از سوی دولت مامور به تنظیم معاملات است، سردفتر مامور رسمی به حساب می آید. اما مقصود از صلاحیت آن است كه مامور هم ذاتاً و هم محلاً دارای قابلیت قانونی برای تنظیم سند باشد. برای مثال سردفتر اسناد رسمی ذاتاً صلاحیت تنظیم معاملات را دارد ولیكن ذاتاً صلاحیت تنظیم و صدور گواهی فوت را ندارد همان طور كه كارمند اداره ثبت احوال ذاتاً صلاحیت صدور گواهی طلاق و یا ازدواج را ندارد.
چك وسفته از جمله اسناد عادی اند زیرا تنظیم آنها توسط اشخاصی صورت می گیرد كه مامور رسمی نیستند
به نظر شما اگر سندی توسط ماموری كه فاقد صلاحیت است صادر شود آیا نوشته دارای اعتبار است ؟
برای این كه نوشته ای رسمی محسوب شود سه شرط لازم است:
هرگاه نوشته ای فاقد یكی از این سه شرط باشد آن نوشته درصورتی كه دارای مهر یا امضای طرف باشد عادی محسوب می شود.
اما در رابطه با اینکه چه اسنادی عادی محسوب می شوند باید بدانید که نوشته هایی كه افراد با یكدیگر برای تنظیم امور جاری شان تنظیم می كنند و نیز نوشته هایی كه فاقد هریك از شرایط سه گانه مذكور در بالاباشند سند عادی به شمار می آیند.
چك وسفته از جمله اسناد عادی اند زیرا تنظیم آنها توسط اشخاصی صورت می گیرد كه مامور رسمی نیستند و صرف چاپی بودن یك نوشته یا تایپ آن در سربرگ های آرم دار مانند آنچه كه توسط بنگاه ها، آژانس های املاك یا فروش اتومبیل صورت می گیرد موجب رسمی شدن یك سند نمی شود. البته باید توجه داشت كه چك و سفته چنانچه با رعایت مقررات قانون تنظیم شوند دارای مزایایی اند كه سایر اسناد عادی از آن برخوردار نیستند. برای مثال دارنده چك می تواند برای مطالبه وجه چك به جای آن كه به دادگاه مراجعه كند با رجوع به اداره ثبت اسناد و املاك همانند اسناد رسمی از مزایای آن بهره مند شود و بدون حكم دادگاه آن را به اجرا بگذارد ولی با این همه ماهیت چك تغییر نمی كند و یك سند عادی به شمار می آید.
اگر بخواهیم مزایا و حدود اعتبار اسناد رسمی را احصا كنیم عبارتند از:
2-تاریخ تنظیم سند رسمی نه تنها نسبت به طرفین معامله بلكه نسبت به سایر اشخاص نیز اعتبار دارد پس اگر آقایان «الف» و «ب» با سند رسمی، اتومبیلی را معامله كنند و سپس «الف» با سند عادی به تاریخ قبل یا بعد از آن با دیگری همان اتومبیل را معامله كند تاریخ سند رسمی نسبت به این شخص ثالث نیز معتبر است و نمی تواند صرفاً به استناد سند عادی اتومبیل را از مالكیت آقای «ب» خارج كند.
3-در مقابل سند رسمی انكار و تردید قابل توجه نیست و صرفاً می توان نسبت به آن ادعای جعل كرد زیرا اصل بر صحت و اصالت اسناد رسمی است، برای مثال اگر «الف» به استناد سند رسمی از آقای «ب» مطالبه وجه كند آقای «ب» نمی تواند بگوید كه من چنین سندی را امضا نكردم و منتسب به من نیست و «الف» باز ثابت كند كه سند را من امضا زدم بلكه فقط می تواند ادعای جعل كند كه در این حالت مسلماً بار اثبات این ادعا نیز با اوست و اگر نتواند جعلیت سند رسمی را به اثبات برساند اصل بر اصالت سند رسمی است و به پرداخت وجه مندرج در سند محكوم خواهد شد مگر اینكه ثابت كند كه سند به جهتی از جهات قانونی از اعتبار افتاده است برای مثال وجه آن را پرداخته است.
در دو حال اسناد عادی اعتبار اسناد رسمی را پیدا می كنند:
الف- شخصی كه سند عادی علیه او اقامه شده صدور آن را از جانب تایید كند
ب- در دادگاه ثابت شود كه سند عادی كه مورد انكار قرار گرفته از سوی شخص منكر قبلاً به امضا و مهر رسیده است
اگر مستند ادعای خواهان سند عادی باشد طرف مقابل می تواند منكر آن شود.اصولاً اثبات اصالت سند عادی با كسی است كه به آن استناد می كند و طرف مقابل به صرف اظهار انكار مسئولیتی بابت اثبات اصالت سند عادی ندارد. فرض كنیم «الف» به موجب یك سند عادی از آقای «ب» مطالبه مبلغی می كند «ب» می تواند با اظهار این مطلب كه چنین سندی را امضا نكرده از خود سلب مسئولیت كند و در این حالت آقای «الف» است كه باید صحت و اصالت سند عادی را به اثبات برساند.
- مفاد اسناد هنگامی اعتبار دارند كه مخالف با قوانین مملكتی نباشند برای مثال اگر در سندی آمده باشد كه طرف مقابل متعهد شده 10كیلوگرم تریاك در فلان تاریخ تحویل فلان شخص دهد چنین تعهد و سندی باطل است.
- شهادت نامه سند محسوب نمی شود و فقط اعتبار شهادت دارد.
- در دو حال اسناد عادی اعتبار اسناد رسمی را پیدا می كنند:
ب- در دادگاه ثابت شود كه سند عادی كه مورد انكار قرار گرفته از سوی شخص منكر قبلاً به امضا و مهر رسیده است.
- اگر مقررات مربوط به ابطال تمبر نسبت به اسناد رسمی رعایت نشده باشد صرفاً عدم ابطال تمبر موجب خروج سند مزبور از رسمیت نیست.
- اگر در ذیل سند یا حاشیه یا پشت آن مندرجاتی باشد كه حكایت از بی اعتباری یا از اعتبار افتادن تمام یا قسمتی از مفاد سند كند حتی در صورت نداشتن امضا یا تاریخ به آن توجه می شود و دارای اثر است و دادگاه آن را معتبر می شناسد. همچنین است كه به وسیله خط كشیدن یا به نحو دیگری سند را باطل كنند. البته اگر طرف مقابل، آن نوشته ها را كه حاكی از بی اعتباری سند است، باطل بداند و یا بطلان آنها را امضا كرده باشد و یا دادگاه به دست بیاورد كه آن نوشته ها باطل بوده به این مندرجات ترتیب اثر داده نخواهد شد و سند مزبور دارای اعتبار است.
- اسناد رسمی و اسنادی كه در حكم اسناد رسمی اند مانند چك دارای مزایایی از حیث آئین دادرسی مدنی هستند برای مثال دارنده این گونه اسناد چنانچه بخواهند قبل از صدور حكم دادگاه اموال طرف مقابل را توقیف و تامین كنند (تامین خواسته) بدون پرداخت خسارت احتمالی درخواست شان پذیرفته خواهد شد.
پاکنهاد/وکیل پایه یک دادگستری/گروه جامعه و سیاست
تنظیم برای تبیان: سعید آقازاده
معرفی کتاب های جناب آقای حسین حیدرپور محقق و نویسنده دفاع مقدس
اخلاق تکریم در سیره نبوی
مقدمه مؤلف
فلسفه اصلي شكل‌گيري سازمانها و شركتهاي خدمات‌رساني،«خدمت است»، خدمت هم فقط در كار خوب تجلّي پيدا مي‌كند و كار خوب در گفتار پيامبر اسلام كاري است كه :
« زنگ غم از چهره اي بزدايد و تبسمي از شادماني در آن ظاهر سازد»
اگرچه ارايه كار خوب براي نظام هاي خدمات‌رساني وظيفه است، اما نبايد فقط به انجام وظيفه بسنده كرد. بلكه با توجه به جايگاه رفيع «خدمت به خلق» در پيشگاه حق تعالي، لازم است خدمت را از مرز وظيفه گذرانده و آن را به حد لذت رساند. به قول زرتشت:
« خدمت به خلق وظيفه نيست بلكه نوعي لذت است »
براي نيل به اين مقصد متعالي و همچنين چشاندن لذت خدمت به كام پاسخگويان، ابتدا بايد هنر رفتار با ارباب رجوع را به آنها آموخت .
هدف اصلي از نگارش اين كتاب ، آموزش هنرهاي رفتار با مراجعان و ارايه درسهايي از كتاب تكريم است. در سايه يادگيري اين درسها كه خود تفسيري از آيين مردمداري و مشتري‌گرايي است، پاسخگويان توانايي برقراري ارتباط و علم بهترين روش برخورد و هنر بهترين رفتار با مراجعان را به دست خواهند آورد .
هدف غايي از نگارش كتاب، اصلاح رفتارها و تغيير در نگرشها است. هدف اين است كه نگرش پاسخگويان به گونه اي اصلاح شود كه بتوانند در حوزه پاسخگويي به نفع ارباب رجوع تفسير كنند.
به جرات ميتوان گفت، تكريم واقعی مردم و جلب رضايت ارباب جوع همان پاسخگويي مطلوب است. پاسخگويي هم رفتاری است که سه عامل مهم «پندار، گفتار، و كردار نیک» از محورهای اصلی آن است .
در واقع پاسخگويي نوعی رفتار هنرمندانه با ارباب رجوع است .برای دستيابي به پاسخگویی مطلوب، باید آن رفتارهای هنرمندانه را به پاسخگویان آموخت ، زيرا جز با به کارگیری آن هنرها، پاسخگويي مطلوب که هدف طرح تکریم است در عرصه عمل به ظهور نرسیده و پیاده نخواهد شد.
در این نوشتار هنرهای رفتار با ارباب رجوع در قالب درسهای تکریم به همراه اصول طلايي مشتري‌گرايي كه آموزه هايي از رفتار معصومین (ع) است، به محضر علاقه‌مندان تقديم مي‌شود. مطمئن هستم پاسخگویان ما با مطالعه این كتاب و يادگیری آن هنرها ، توانايي بروز بهترين روش برخورد آن هم در سخت ترين شرايط كاري را به دست خواهند آورد و پاسخ مناسبي نيز براي اين سوال پيدا خواهند كرد كه ”براي موفقيت در پاسخگويي چه بايد كرد؟“
اولين شرط موفقيت در پاسخگويي، اين است كه:
« كاري كنيم كه مردم و مراجعان به سازمان و به ما علاقه‌مند شوند»
مولاي متقيان علي (ع) از پيامبر اسلام (ص) پرسيدند:
« اي پيامبر به من كاري بياموز كه مردم به من علاقه‌مند شوند »
علّمني عملاً ، يحبني المخلوقون
اگر قصد داريد كه مردم به شما علاقه‌مند شوند و شما را دوست داشته باشند بايد« نيك رفتار باشيد». اين پاسخي است كه پيامبر اسلام (ص) به علي (ع) دادند. ايشان فرمودند:
«هر گاه اراده كردي كه مردم تو را دوست بدارند ، با آنها به نيكي رفتار كن»
خداوند متعال را شاكرم كه به حقير فرصت تفكر و انديشيدن در موضوع «خدمت به خلق» را عنايت فرمود، تا بتوانم در سايه عنايتش اين مؤجز را به رشته تحرير درآورم. همچنين سپاسگزارم از مقام معظم رهبري كه با نامگذاري سال 82 به سال نهضت خدمت رساني، باعث شدند تا جرقه‌هاي اين انديشه در ذهنم روشن شود. با قوت گرفتن از اين دو عامل بود كه توانستم اين ماموريت را به پايان برسانم. گرچه اين نوشته عاري از اشكال نيست، اما انتظار دارم ، بزرگان فن در ادامه اين راه، حقير را ياري فرمايند .
در كتاب حاضر سعي شده است با بهره‌گيري از متون اسلامي و سیره نبوی ، بهترين روش رفتار با ديگران را ، كه در قالب درسها و آموزه هاي عملي و كاربردي و به صورت قواعد كليدي مطرح شده است، طي پنچ فصل ارايه شود.
اميدوارم،خداوند تبارك و تعالي اين كار كوچك را به عنوان خدمتي ناچيز به بندگانش از اين حقير قبول فرمايند.
ویرایش جدید
خداوند متعال را شاکر و سپاس گزارم که بار دیگر توجه ام را به موضوع تکریم و خدمت به مردم معطوف داشته و یاری ام نمود تا بتوانم در سالی که با نام مبارک پیامبر اعظم (ص) نام گذاری شده است ، ویرایش جدید کتاب را به پایان برسانم .
نام گذاری سال 1385 از سوی مقام معظم رهبری با نام پیامبراعظم(ص) فرصتی شد تا در ویرایش جدید کتاب ، موضوع « اخلاق تکریم در سیره نبوی » را طی فصلی جداگانه به محضر خواننده عزیز تقدیم نمایم . در این فصل ضمن ارایه فرآیند پاسخگویی بر اساس سیره نبوی ، به تدوین دورنمای منشور اخلاقی تکریم با دو رویکرد نبوی و علوی نیز پرداخته خواهد شد .
حسين حيدرپور
”1385 مصادف با سال پیامبر اعظم (ص )“
« در يك نگاه »
فصل اول : « نقش كليدي «ارتباط» در فرآيند خدمت »
در اين فصل بيان شده است كه انسان را گريزي جز زندگي اجتماعي و برقراري ارتباط با ديگران نيست، كاركردن با ديگران و همچنين ارايه خدمت به ديگران جزيي از زندگي اجتماعي است، كه مستلزم برقراري ارتباط با آنهاست. در واقع ارتباط فصل بزرگ زندگي كاري و اجتماعي انسانها را تشكيل مي‌دهد. ارتباط اولين حركت در فرآيند خدمت است كه ميتوان از آن طريق مراجعان و نيازهاي واقعي و ضروري آنها را شناسايي و به آن نيازها پاسخي مناسب و معقول داد.
«ارتباط» مهمترين عامل موفقيت در زندگي كاري پاسخگويان به حساب مي‌آيد. موفقيت پاسخگو، بستگي به كار او با ساير افراد دارد. هر قدر اين ارتباط بين پاسخگو و ارباب رجوع شفاف‌تر و آگاهانه‌تر باشد، به همان اندازه در پاسخگويي و ارايه خدمت موفق‌تر عمل خواهد كرد.
فصل دوم : « تجلي تكريم در احاديث »
در اين فصل به مفاد رواياتي كه در باب كرامت انساني وارد شده است اشاره مي‌شود. جايگاه تكريم مردم و جلب رضايت ارباب‌رجوع در احاديث به اندازه‌اي رفيع است، كه به سرحد وجوب رسیده است. در اين فصل مفاد احاديث به دو دسته تقسيم بندي شده‌اند :
o دسته اول امر شده است به : « سلام كردن، جواب سلام دادن، برقراري ارتباط با مردم، مهر ورزيدن، دوستي ورزيدن، مدارا كردن، مهرباني كردن، لطف كردن، نفع رساندن، سخن نيكو گفتن، عمل خير، سبقت گرفتن از يكديگر در امر خير و نيكو، آسان‌گيري و ملايمت، مصافحه وملاقات، خوش‌رويي، خوش‌خويي، الفت و انس‌گيري، همراهي و بدرقه، خوش قولي و وفاي به عهد، نيكي كردن، احترام و اكرام به مردم و ارباب رجوع».اين اوامر معروف‌هاي اداري و بايدهاي اسلامي را شكل مي‌دهند و امر هم دلالت بر وجوب دارد . يعني رعایت آن بر تك تك پاسخگويان لازم و واجب می شوند .
o در دسته دوم نهي شده ايم از : ” بي‌اعتنايي نسبت به مردم، خوار و ذليل شمردن مردم، دروغ‌گويي، ملامت و سرزنش، خلف وعده، دو رويي و دو زباني، ستم و ظلم، دشمني، قطع كردن سخن مردم، اخم كردن، مجادله و ستيزه، منت‌گذاري بر مردم.“اين نواهي منكر و مفاسد اداري و نبايدهاي اسلامي هستند كه تاكيد شده است كه نبايد چنين رفتارهايي از پاسخگو صادر شود . اين رفتارها، نه تنها باعث پاشيده شدن بذر كدورت و دشمني در روابط بين پاسخگو و ارباب رجوع مي‌شود، بلکه همين خلق و خوي بد باعث فاسد شدن عمل پاسخگو خواهد شد.
فصل سوم : «درسهايي از كتاب تكريم »
فصل سوم به عنوان هدف غایی اين نگارش ، درسهايي از كتاب تكريم را ارايه مي‌كند . اميد است با يادگيري توام با تغيير در رفتار، پاسخگويان به عنوان ميزبان آمادگي پذيرايي از ميهمانان (مراجعان و ارباب‌رجوع) را داشته باشند . با يادگيري اين درسها پاسخگو مي‌آموزد كه با ارباب‌رجوع چگونه رفتاركند . يادگيري اين هنرها پاسخگو را کمک می کند تا در برخورد با ارباب رجوع موفق‌تر عمل كند.
فصل چهارم : اصول طلايي مشتري‌گرايي
در اين فصل«اصول طلايي مشتري‌گرايي» به تمام كساني كه مسؤوليت پاسخگويي را برعهده دارند، تقديم مي‌شود. هر درس از كتاب تكريم و هر اصل از آيين مشتری‌گرايي، به مثابه هنري است كه پاسخگو براي موفقيت در كار خود بايد اين هنرها را بياموزد . ( مثل آموختن ):
q « راز محبوب شدن »
q « این که چگونه ارباب رجوع را علاقه‌مند و با خود همراه سازد »
q «چگونه خود را به افكار و عقايد ارباب رجوع نزديك كند»
q «براي نفوذ در ديگران بايد ضمن فن تشخيص، تمايلات و احتياجات مراجعان را ياد بگيرد .»
q بياموزد كه : « هميشه بايد نسبت به مراجعان منصف باشد »
q « براي صحبت كردن ، به مراجعان فرصت و ميدان بدهد »
q « مستمع خوبي براي گوش دادن به سخنان ارباب رجوع باشد »
q « راههاي مطمئني براي جلب عواطف مردم پيدا كند »
q « عقيده مراجعان را شرط بداند و... »
فصل پنجم : اخلاق تکریم در سیره نبوی
در این فصل سعی شده است ، منشور اخلاقی تکریم ، با دو رویکرد نبوی و علوی که از عملکرد اخلاقی نبی اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) الگو برداری شده است ، در قالب فرآیند چند مرحله ای و به صورت جملات کوتاه و مختصر به حضور پاسخگویان تقدیم گردد . ان شاء الله رهنمودهای این دو اسوه الهی ، رهگشای ما در عرصه زندگی و کار و خدمت خواهد بود .
اميدوارم،خداوند تبارك و تعالي اين كار كوچك را به عنوان خدمتي ناچيز
از اين حقير قبول فرمايند.
« اجر معنوي اثر،هديه به روح مرحوم پدرم حاج‌ملاعلي اصغر حيدرپور»
فصل اول
نقش كليدي ارتباط درفرايند خدمت
انسان موجودي مدني الطبع و اجتماعي است، سرشت بشري بر قاعده مدنيّت بنا نهاده شده است . حتّي خلقت انسان از جمع مرد و زن نشأت گرفته است
“ انا خلقناكم من ذكر و انثي“.
اجتماعي بودن انسان او را به بدنه و پيكره اجتماع متصل كرده است، يعني هر فرد از انسان جزيي از اين پيكر بوده و يك ارتباط روحي و فكري با پيكر اجتماع دارد، با اين تصور انسان داراي يك روح و يك احساس اجتماعي است كه با تغيير اجتماع فرد هم دستخوش تغيير مي‌شود.
احساس تنهايي انسان وقتي است كه از اجتماع جدا و بريده شده كه در آن صورت مثل يك روح سرگردان مي‌ماند. همين احساس جدايي ساير جزء‌هاي ديگر پيكر را دستخوش نگراني و بي‌قراري مي‌كند. به قول شاعر :
بنـي آدم اعضـاي يكديگرند كه در آفرينش ز يك گوهرند
چو عضوي به درد آورد روزگار دگـر عضــوها را نمـاند قرار
با اين وجود انسان ناچار به زندگي اجتماعي بوده و به تبع آن داراي يك شخصيت اجتماعي است. شخصيت اجتماعي هم انسان را به سوي” ارتباط ، تعامل و گفت‌و‌گو“ با ديگران سوق مي‌دهد. اين ارتباط و تعامل ، در مورد كساني كه با او سروكار دارند و يا براي ارايه خدمت به او مراجعه مي‌كنند شديدتر بوده و شكل قانوني‌تري به خود مي‌گيرد.
در حقيقت ارتباط و تعامل بستر پاسخگويي را فراهم مي‌كند، يعني مقدمه پاسخگويي، ارتباط است، ارتباط، در موضوع خدمات‌رساني بزرگترين فصلِ كاري و مهمترين ركن در برخوردهاي بين مستخدم و ارباب رجوع به حساب مي‌آيد.
v «ارتباط»،اولين حركت در فرآيند خدمت
اوّلين حركت در «مديريت خدمت» ارتباط با ارباب رجوع است، براي خدمت به مراجعان، در ابتدا بايد با آنها ارتباط برقرار كرد . برقراري ارتباط ارزشمندترين ركن در فرايند خدمت‌رساني است . يك فيلسوف انگليسي مي گويد :
” قدرت برقراري ارتباط با ديگران و دانستن رفتار مطلوب و چگونگي ارتباطي كه يك انسان با ديگران دارد ، از تمام دانش و مهارتهاي او مهمتر و ارزشمندتر است“
مهمترين عامل موفقيّت و مهمترين عامل رضايت‌خاطر و... در زندگي مديران وكارمندان « ارتباط» است، موفقيّت هر پاسخگو بستگي به كار او با ساير افراد دارد. هر قدر ارتباط بين سازمان و مراجعان شفاف و سهل و ساده شود به همان اندازه در ارايه خدمات موفق‌تر عمل خواهد شد .
اولين فايده‌اي كه از برقراري ارتباط عايد مي شود، « شناخت مشتري و درك نياز و آگاهي از سليقه اوست» بدون شناخت ارباب رجوع و بدون توجه به نياز و خواسته‌هاي منطقي او جلب رضايت و اعتماد او كاري دشوار است .در حقيقت حركت براي خدمت نيازمند شناخت است، هر حركتي بدون شناخت ناكام مانده و به نتيجه مطلوب نمي‌رسد. امام علي(ع) به كميل مي‌فرمايند:
« اي كميل ، هيچ حركتي نيست،
مگر اين كه تو در آن نيازمند شناخت هستي »
ما من حركهٍ ، إلّا اَنْتَ محتاجٌ فيه من معرفـö ٍ
v «شناخت»، دومين حركت در فرايند خدمت
دومين حركت پس از برقراري ارتباط، شناخت ارباب رجوع است. اگر سازمان نتواند ارباب‌رجوع و نيازهاي او را خوب بشناسد نمي‌تواند خدمت خوبي به او ارايه و رضايت او را جلب كند.
اگر پاسخگو نداند كه ارباب رجوع براي چه كاري به او مراجعه كرده يا او چه نيازي دارد ؟ هيچ وقت نمي‌تواند به خواسته او پاسخي معقول و مناسب بدهد، چون نمي‌داند او چه مي‌خواهد.
به قول امام علي (ع) :
« ... اگر ندانيم از كجا آمده ايم ، هرگز نخواهيم دانست كه به كجا مي‌رويم ؟ »
اگر متصديان ما به مقام و شان والاي ارباب رجوع در سازمان خود پی نبرده باشند و همچنين اگر پاسخگويان ما نسبت به تقاضا و خواسته‌هاي مراجعان معرفت نداشته باشند، چگونه مي‌توانند رضايت آنها را جلب كنند.
شناخت ارباب رجوع ، پاسخگويي به تقاضاي او را راحت تر مي‌كند .
اگر باور كرديم كه :
· ارباب رجوع يك متقاضي نيست بلكه او نعمتي از سوي خداوند است.
· ارباب رجوع بيگانه نيست، بلكه او شريك فعاليتهاي سازمان است .
· ارباب رجوع براي ما و سازمان بهترين فرد است، چون كار و دستمزد خود را مديون او هستيم.
· ارباب رجوع چون هست ، سازمان و ما هم هستيم .
· ارباب رجوع مزاحم نيست ، او هديه الهي است ، سودآوري ما به مراجعان بستگي دارد.
· ارباب رجوع با مراجعه خود به ما لطف مي‌كند پس قدر اين رجوع را بايد بدانيم و به او احترام بگذاريم.
· تكريم و احترام ارباب رجوع براي سازمان يك وظيفه و براي ارباب رجوع يك حق است.
· ارباب رجوع حق كرامت و حق پاسخگويي بر گردن سازمان دارد.
وقتی اين حقايق را خوب باور کرديم آن وقت مي‌توانيم ادعاي ارايه يك خدمت عالي كه ارباب رجوع استحقاقش را دارد و در شأن و مقام اوست داشته باشيم.
كرامت ارباب رجوع ابعاد و شكلهاي مختلفي دارد، با نگاهي به احاديث مي‌توانيم به ابعاد آن پي ببريم. احاديث وارده در باره كرامت مردم و مراجعان بيشتر در قالب امر و نهي بيان شده است كه اين خود بر اهميت موضوع مي‌افزايد.
مطالعه، فهم و عمل به مفاد احاديث باعث اصلاح رفتارها و همچنين تكريم مردم و جلب رضايت ارباب رجوع خواهد شد.
کتاب حاج بخشی، به قلم محسن مطلق، نویسنده نام آشنای دفاع مقدس، در حدود 230 صفحه و 5 فصل، به خاطرات و زندگی حاج بخشی در دوران کودکی، قبل از انقلاب، دوران انقلاب و پیروزی و دفاع مقدس می پردازد.
ذبیح الله بخشی زاده در سال 1312 در یکی از توابع اراک متولد شد. در هفت سالگی پدرش را در جنگ با نیروهای متفقین از دست داد و او از آن پس مسئولیت خانواده را بر عهده گرفت. حاج بخشی از 47 سالگی به جبهه اعزام شد و تا پایان جنگ تحمیلی در جبهه ها به سر برد. او که خود، برادر شهید و پدر دو شهید است، در اکثر عملیاتها شرکت داشت و با روحیه شاد خود، نماد صبر و استقامت در بین رزمندگان بود.
اشان پس از جنگ نیز همواره در صف اول دفاع از انقلاب حضور مستمر داشت و در سال 1389 نشان ملی ایثار را دریافت کرد. وی سرانجام در 13 دی 1390 طی یک دوره بیماری در تهران درگذشت و در قطعه شهدای بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
معرفی کتاب: مرضيه حديدچى (دباغ) از جمله زنان مبارز انقلاب اسلامىاست كه فعاليتها و حركتهاى سياسى خود را از سال 46 آغاز كرده واين مبارزات را تا پيروزى انقلاب اسلامى ادامه داد و پس از آن نيزدر مصدر بسيارى از امور از جمله: فرماندهى سپاه همدان و مسئوليتبسيج خواهران قرار گرفت. نويسنده در اين كتاب مجموعه خاطراتاين بانوى مبارز را از طريق گفتگو و مصاحبه با ايشان و منابع ديگرجمعآورى نموده است. اين كتاب با دستنويسى از خانم دباغ آغاز وپس از مقدمه و پيشگفتار در 5 فصل با عناوين «سريان»،«هجرت»، «امواج»، «سياحت شرق» و «پيوستها» تدوين و درپايان كتاب نيز فهرست اعلام و عكسهايى از ايشان، امام خمينى وشخصيتهاى ديگر ارائه شده است. همچنين نويسنده به صورتزيرنويس، به معرفى افراد و يا مكانهاى خاصى كه خانم دباغ اشارهنمودهاند، پرداخته است.خاطراتى از دوران كودكى و ازدواج/ ماجراى قيام 15 خرداد 1342/تحصيل در محضر آيت‌الله سعيدى و شروع مبارزات/ دستگيرى وشكنجه توسط عوامل شاه در سال 52/ هجرت به انگلستان/فعاليتهاى سياسى در انگليس، سوريه، لبنان و آشنايى با شهيدبهشتى و دكتر سروش و شهيد اندرزگو/ عزيمت به نوفل لوشاتو وانجام وظايف اندرونى بيت امام/ بازگشت به وطن پس از پيروزىانقلاب/ فرماندهى سپاه همدان/ عزيمت به مسكو براى ابلاغ پيامامام به گروباچف/ و... از جمله مواردى است كه محتواى مطالبكتاب را دربرمىگيرد.این کتاب توسط دفتر ادبيات انقلاب اسلامى تدوین وبا جلد شمیز منتشر شده است.
نام عزت شاهی خاطرات شگفتی را درباره شکنجه های وحشتناکی که در کمیته مشترک ضد خرابکاری بر روی زندانیان مبارز مسلمان اعمال می شد به یاد می آورد. اما چیزهای دیگری را هم به خاطر می آورد و آن حماسه جاودانه مقاومت اوست که بازجویان ساواک را با تمام تلاش هایشان ناکام گذاشت و از عزت شاهی یک اسطوره ساخت.
وی شرحی از مبارزات مسلحانه خود و دوستانش را از قبیل منفجر کردن هتل شاه عباس، ترور شعبان جعفری و برخی از اقدامات دیگر بیان کرده است. عزت شاهی در 1351 ضمن درگیری و در حالی که پنج تیر به او اصابت کرده بود دستگیر شده و در بیمارستان شهربانی بستری می شود. ساعاتی بعد وی را تحت شکنجه گرفته و تلاش کردند تا به هر صورت از وی اعتراف بگیرند. عزت شاهی در باره روشهای اعتراف و شلاق زدن ها و اقدامات دیگر نیز شرح خوبی ارائه داده است. سیزده روز بعد او را در حالی که پنج تیر به وی اصابت کرده و مجروح بوده و هزاران شلاق خورده بود به زندان کمیته مشترک می برند و در سلولی زندانی می کنند. وی می نویسد: سلولم آن قدر بوی تعفن می داد که افسر نگهبان وقتی صبح ها برای سرکشی به سلول من می آمد از پنجره کوچکی که آنجا وجود داشت صحبت می کرد، بینی خود را می گرفت و شروع به فحش دادن می کرد (ص 123) و می گوید: هنگام بازجویی، مأمورینی که می آمدند، مرا مثل بادمجان روی زمین می کشیدند. موقع بالا بردن از پله ها سرم به پله می خورد و دور سرم همه ورم کرده بود. در سالن، بازجوها بالای سرم می آمدند. یکی آتش سیگار می انداخت. دیگری تف می کرد و آن دیگری آب دماغ حواله ام می کرد. لباس هم که نداشتم لخت بودم. یکی می آمد پای مرا از وسط باز می کرد و همه جایم پیدا بود. یکی می گفت: چریک چطوری؟ دیگری می گفت: چروک چطوری؟ مرا که لباسی بر تن نداشتم بر روی زمین سرد می نشاندند و هرچه التماس می کردم که یک تکه کاغذ و یا مقوایی به من بدهید بی فایده بود... مدت 5 ماه در سلول انفرادی و یک ماه هم در بند شماره 3 زندانی بودم و در این مدت یک بار هم اجازه حمام رفتن به من ندادند. (ص 124 - 125) مطالب بعدی وی درباره مسائل سازمان مجاهدین، تحولات فکری آن و نیز مقاومت خودش در برابر انحرافات سازمان است. وی شرحی از گروه های مختلف موجود در زندان به دست داده و تلاش کرده است تا طیف های مختلف را بر اساس خاطراتی که داشته است دسته بندی کند. در این میان شرح او از شکنجه ها و کیفیت آنها موی را بر بدن انسان راست می کند. یکی دو نمونه آن چنین است: یکی دیگر از شکنجه های آن ها این بود که سوزن ته گردی را درون انگشت متهمین می کردند، یعنی نصف آن داخل انگشت و نصف دیگر بیرون بود. سپس با فندک سر سوزن ها را داغ می کردند که بر اثر آن قسمتی هم که در داخل انگشت قرار داشت باعث سوزش شدید و حتی عفونت انگشت ها می شد. ... گونه دیگری نیز برای شکنجه وجود داشت. در اتاق شکنجه یک تخت بود از نوع تخت هایی که توری فلزی داشت. مرا روی آن انداختند و دست ها را به طرفین تخت دستبند زدند و پاها را هم با پابند قفل کردند. چشم هایم را هم بستند و توی گوشم را هم پنبه کردند. تمام بدنم زخمی، چرکی و متورم بود. زخم های بدنم چرکی و مشمئز کننده بود. مرا به شکل یک مترسک درآورده بودند. .. هر کس را که برای اولین بار می گرفتند و برای بازجویی می آوردند اگر کمی مقاومت می کرد او را به کنار این تخت می آوردند و مرا نشانش می دادند و می گفتند اگر می خواهی به این صورت در نیایی حرفهایت را بزن (ص 164) .
معرفی کتاب: اشاره:اثر حاضر شامل خاطرات و زندگي سياسي احمد احمد به زبان خودش مي‌باشد كه در 9 بخش ارائه شده است. محتواي كتاب به طور خلاصه شامل مباحث ذيل است. دوران كودكي و اوضاع خانوادگي، تحصيلات ابتدايي و متوسطه، آشنايي وي با انديشه امام خميني (ر)، عضويت در انجمن ضد بهاييت، فعاليت وي در حزب ملل اسلامي و دوران دستگيري و زندان، دوران سربازي و ورود به حزب‌‌الله، دوران زندان قزل قلعه و شكنجه‌هاي مرگبار، آشنايي وي با سازمان مجاهدين خلق و چريكهاي فدايي خلق، آشنايي با آقاي هاشمي رفسنجاني، ازدواج ودستگيري مجدد وي، ديدار با حجت‌‌الاسلام لاهوتي، ارتباط وي با شهيد اندرزگو ودرگيري با ساواك، دستگيري وي و ملاقاتش با آيت‌الله منتظري و طالقاني در زندان اوين، دوران انقلاب و تظاهرات مردمي و آزادي وي، دوران پيروزي انقلاب و شروع جنگ تحميلي و حضورش در جبهه، و ... اسناد و تصاويري به همراه زيرنويس و مرتبط با مطالب فوق الذكر در كتاب ارائه شده است.
معرفی کتاب: كتاب حاضر شامل خاطراتي است كه نگارنده از دوران دفاع مقدس حكايت كرده است. وي از اهالي كوهدشت لرستان مي‌باشد كه در طي جنگ داراي مسئوليتهاي متعددي از جمله جانشين اطلاعات لشكر 57 ابوالفضل بود. كتاب در 7 فصل ارائه شده است كه از جمله مطالب آن عبارتست از: خلاصه زندگينامه (از تولد تا دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامي ايران)، آموزش نظامي در بسيج شهر، شروع جنگ و اعزام به جبهه غرب، عملياتهاي بيت‌المقدس، كربلاي 1، 4 و 5، فتح‌المبين، والفجر 9 و 10، مجروحيتهاي پي‌در‌پي در مناطق خرمشهر و اسلام‌آّباد غرب، شناسايي ميدانهاي مين و درگيري و گريز از چنگال دشمن در مناطق موسيان، زبيدات، ارتفاعات شاخ شميران حلبچه، مريوان، استان سليمانيه، تپه سبز، درگيري با منافقان در اسلام‌آباد غرب و عمليات مرصاد، سقوط سر پل ذهاب، آزادسازي حلبچه و منطقة خرمال، ذكر خاطراتي از شجاعتها و ايثار هم‌رزمان و شهيدان: علي‌مردان آزادبخت، محمود رضايي، محمدعلي گودرزي، داريوش مرادي، حشمت‌الله قلي، قاسم مدهني، بهمن ميرزائي و .... در پايان كتاب نيز تصاويري به همراه زيرنويس از دوران حضورش در مناطق جنگي، دوران مجروحيت و در جمع رزمندگان و فرماندهان ارائه شده است.
نگاهي به كتاب:شيوه روايت خاطرات هم به صورت خطي و افقي است كه از نقطه ابتداي موضوع(دفاع مقدس) شروع و به نقطه پايان آن ختم مي‌شود.البته در فصل اول، قبل از پرداختن به موضوع اصلي كتاب، نويسنده شرح مختصري از تولد و دوران كودكي و نوجواني خود ارائه مي دهد كه به روزهاي وقوع و سرانجام پيروزي انقلاب اسلامي ختم مي‌شود، اما خيلي زود مي‌رود سراغ موضوع اصلي كه همان دفاع مقدس است و روايت خود را از نخستين روزهاي آغاز اين نبرد هشت ساله شروع مي‌كند: «دوم مهر ماه 1359بود كه براي اعزام به مناطق مرزي در سپاه كوهدشت همراه پدرم ثبت نام كردم. چهار يا پنج روز توسط عده اي كه سربازي رفته بودند به طور فشرده آموزش نظامي ديديم. تمرينات نظامي در زمين خاكي فوتبال، اطراف سپاه كوهدشت و در كنار ميدان توحيد انجام شد. زمين سفت و سختي بود؛ اما عشق به شركت در جنگ هر مشكلي را آسان مي‌كرد.» (ص 15)راوي در ادامه فصل اول كتاب به روزهاي آغازين جنگ اشاره مي‌كند كه با فراز و نشيب‌هايي همراه است و سرانجام به عمليات فتح‌المبين در منطقه عمومي شوش- دزفول و دشت عباس ختم مي‌شود.در فصل دوم كتاب، راوي به بازگويي خاطرات خود از عمليات بيت المقدس مي‌پردازد.ديده و شنيده‌هاي او از اين نبرد نظامي حاوي نكته‌هاي قابل تأملي است كه بسياري از ناگفته جنگ تحميلي را بازگو مي‌كند: «درگيري در اطراف جاده اهواز - خرمشهر بسيار شديد بود. آمبولانس‌ها به سرعت در حال انتقال مجروحين بودند. براي اولين بار تعدادي از اسيران عراقي را ديدم كه در حال انتقال به پشت جبهه رودخانه بودند. با ديدن وضعيت آنها كابوس عراقي‌ها برايم بي‌معنا شد.» (ص 43)قبادي در ادامه اين فصل، ماجراي مجروح شدن خود در مرحله دوم عمليات بيت المقدس را شرح مي‌دهد كه براي مدتي او از صحنه‌هاي نبرد دور نگه مي دارد.فصل سوم كتاب با عنوان «يك عمليات بزرگ» به وقايع جنگ از بهمن ماه 1362 به بعد مي پردازد.قبادي در ابتداي اين فصل به شكل‌گيري تيپ 12 حنين مي پردازد كه از رزمندگان(پاسداران) شهرستان هاي استان لرستان تشكيل شده است.در آن زمان، حسن باقري فرمانده سپاه كوهدشت، به عنوان فرمانده تيپ انتخاب مي شود و حميد قبادي هم به عنوان جانشين اطلاعات تيپ معرفي مي شود. «روز 27/11/62 از حميديه اهواز به طرف موسيان حركت كرديم. در يك عمليات تعويضي تيپ 57 ابوالفضل كه در خط موسيان مستقر بود، جايش را به تيپ 12 حنين داد. به اين ترتيب ما با سه گردان پياده و گردان ها و واحدهاي پشتيباني ماموريت پدافند از منطقه زبيدات را شروع كرديم.» (ص 77)اين ايام همزمان است با شروع عمليات خيبر در جزاير مجنون و اولين شناسايي گروه هفت نفره واحد اطلاعات تيپ12 حنين هم در هشتم اسفند 1362 انجام مي‌شود كه حميد قبادي مشروح خاطرات خود از اين عمليات را در ادامه آورده است.او همچنين در اين فصل به موضوع ادغام تيپ12 حنين با تيپ زرهي72 محرم اشاره مي‌كند كه در محل مدرسه‌اي واقع در سه راه نادري اهواز به نام پايگاه شهيد رجايي انجام مي‌شود.قبادي بعد از ادغام تيپ‌ها، در يكي از گروه‌هاي شناسايي تيپ72 محرم مشغول به كار مي‌شود، اما مدتي بعد(15/10/63) از تيپ محرم جدا شده و به تيپ57 ابوالفضل در منطقه زبيدات عراق معرفي مي شود.فصل چهارم كتاب با عنوان «مريوان» به فعاليت هاي اطلاعاتي حميد قبادي در جبهه هاي استان كردستان مي پردازد.« اواسط بهمن ماه 1364بود. مشغول انجام كارهاي روزانه اطلاعات در محور شاخ شميران بودم كه پيغامي از مخابرات به دستم رسيد.گروه ما ماموريت پيدا كرده بود كه با دو دستگاه آمبولانس، وسايل كاري تخصصي، پتو و مقداري مايحتاج غذايي به سمت شهر مريوان حركت كند و آن جا خود را به فرمانده تيپ57، حاج نوري كه در پادگان ارتش مستقر بود، معرفي كند.رها كردن كار شناسايي در منطقه حلبچه و دربنديخان برايم سخت بود؛ چرا كه براي انجام آن زحمات زيادي كشيده بودم و دوست داشتم نتيجه زحماتم را ببينم اما اداء تكليف و شوق ماموريت جديد مرا قانع كرد.» ( ص 113 )راوي در ادامه اين فصل، به شرح چندين عمليات شناسايي در خطوط مرزي و خاك عراق مي پردازد كه تمامي آن ها در به ثمر رسيدن عمليات هاي رزمندگان نقش تعيين كننده اي داشته است.سرانجام در اوايل فروردين 1365 حميد قبادي به همراه بقيه اعضاي گروه شناسايي، مريوان را به قصد پادگان شهيد شفيع خاني در حوالي انديمشك كه محل استراحت و اردوگاه تيپ بوده ترك مي كنند. البته بعد از مدتي، آن ها به جبهه شمال غريب و منطقه حاج عمران در مناطق مرزي شهر پيرانشهر اعزام مي شوند. شرح جا به جايي ها و تردد در مناطق مختلف جنگي از ويژگي هاي اين فصل است كه قبادي به طور مشروح درباره آن ها در اين بخش از كتاب توضيح داده است. او همچنين در اين فصل موضوع تبديل سازمان تيپ 57 ابوالفضل سپاه لرستان به لشكر را مطرح مي كند.شرح وقايع عمليات هاي كربلاي 4 و 5 از منظر حميد قبادي هم از اهم بخش هاي فصل پنجم كتاب هم مرز با آتش است.«ساعت10/20 ناگهان آتش سنگين عراقي‌ها نشان داد كه همه چيز شروع شده است و به اين ترتيب عمليات كربلاي 4 در ساعت 10:30 شب سوم دي 65 با رمز محمدرسول الله(ص) شروع شد. عمده‌ترين اهداف لشكر تصرف دژ جمهوري و خطوط دوم و سوم پدافندي عراقي‌ها بود.» (ص183)قبادي با شرح كامل ديده و شنيده‌هايش در عمليات كربلاي 4، به توصيف وقايع عمليات كربلاي 5 مي پردازد.او در چهاردهمين روز از اين عمليات از ناحيه صورت و گوش مورد اصابت تركش قرار مي‌گيرد.حميد قبادي در فصل ششم كتاب به مأموريت‌هاي سال 1366 خود پرداخته است.البته در آغاز اين سال(1366) لشكر 57 با تمام واحدها و گردان‌هاي تحت امر خود شلمچه را به مقصد پادگان شهيد شفيع خاني در انديمشك ترك كرده و در موقعيت علمدار كربلاي بين انديمشك و حسينيه در محل پادگان شهيد شفيع خاني مستقر شده اما مأموريت‌هاي سناسايي و اطلاعاتي حميد قبادي به يك جبهه ختم نمي‌شود و او در خطوط مختلف فعاليت مي‌كند؛ از منطقه عمومي بانه و ماووت عراق گرفته تا رودخانه قلعه چولان و ارتفاعات گرده رش.فصل هفتم و آخر كتاب هم با عنوان «پايان جنگ» به وقايع سال آخر جنگ مي‌پردازد كه در آن، حميد قبادي به شرح فعاليتهاي اطلاعاتي خود در واپسين ماه‌ها و روزهاي جنگ هشت ساله عراق عليه ايران مي‌پردازد.اشاره به اتفاقات عمليات مرصاد، آخرين برگ‌هاي دفتر خاطرات سردار پاسدار حميد قبادي از حضور هشت ساله خود در ميدانهاي نبرد دفاع مقدس است.بخش پاياني كتاب، 26 قطعه عكس از دوره‌هاي مختلف حضور حميد قبادي در جبهه‌هاي جنگ است كه 2 قطعه آنها، تصوير اين سردار سپاه را در سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد.
آخرين شليك» داستان زندگي و روزهاي پر تلاطم كاظم فرامرزي در جنگ است كه پس از گذشت دو دهه از پايان جنگ ايران و عراق از سوي دفتر ادبيات و هنر مقاومت حوزه هنري منتشر شده است. فصل يكم اين كتاب درباره دوره كودكي و نوجواني اوست. فرامرزي در اين فصل از نام و موقعيت خانوادگي‌اش مي‌گويد.وي درباره تولدش در سال 1342 در اهواز به نام «بيست متري شهرداري» در خانواده‌اي صميمي، مذهبي و با ايمان و درباره اتفاقات دوران زندگي خود تا پايان دبستان توضيح مي‌دهد. كتاب با توصيف دوران كودكي كاظم فرامرزي آغاز مي‌شود و با پايان جنگ به اتمام مي‌سد. وي با شنيدن خبر پذيرش قطعنامه و در آخرين لحظات جنگ، آخرين گلوله خود را به سمت دشمن شليك مي‌كند. علت نامگذاري كتاب هم همين موضوع است. آخرين شليك در 26 فصل تنظيم شده و صفحات پاياني آن حاوي عكس‌هايي از كاظم فرامرزي در جواني و در كنار شهداي جنگ است. آخرين شليك، حاوي 196 صفحه است و در قطع رقعي عرضه شده است.
گزارش همایش اسناد جنگ توسط برادر کاظم فرامری ریئس مرکز اسناد وکتابخانه پژوهشگاه علوم ومعارف دفاع مقدس که این همایش در شهریور سال 1389 در مرکز اسناد وکتابخانه ملی با حضور سند شناسان حوزه دفاع مقدس برگزارشد.
سردار سعیدی معاون هماهنگ‌کننده بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس در مراسم معارفه سردار «هادی مرادپیری» رئیس جدید پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، اظهار داشت: رویکرد حقیقت و فلسفه دفاع مقدس مورد غفلت وافع شده است در حالی که این رویکرد می‌تواند عنصر تأثیرگذار در قدرت ملی تلقی شود و سال‌های آینده را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
وی در ادامه یکی از مشکلات در حوزه دفاع مقدس را نبود سازوکار تبدیل تجربیات متراکم دفاع مقدس به دانش دانست و بر لزوم ایجاد دانش دفاع مقدس تأکید کرد.
سردار «هادی مرادپیری» رئیس جدید پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس در این مراسم به ضرورت نوآوری در اقدامات پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، لزوم ایجاد اتاق فکر دفاع مقدس و برگزاری جلسات هم‌اندیشی با فرماندهان و نقش‌آفرینان دفاع مقدس در جهت پیشرفت کارها تأکید کرد.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین نکات در پژوهشگاه، برقراری ارتباط با مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌های سراسری، آزاد و پیام نور است که علاوه بر ارائه درس مبانی دفاع مقدس، این حوزه در رشته‌های مختلف علمی ورود پیدا کند.
رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس با بیان اینکه بیش از یک هزار استاد در بحث دفاع مقدس و صدها راوی در سراسر کشور در حال فعالیت هستند، گفت: علاوه بر پیگیری مباحث مختلف در دانشگاه‌ها، ایجاد رشته دفاع مقدس و تربیت اساتید برای این حوزه را با وزارت علوم و تحقیقات دنبال می‌کنیم؛ چراکه باید تا زمانی که فرماندهان و پیشکسوتان دفاع مقدس در میان هستند، از وجودشان بهره‌مند شویم؛ بنابراین تا 10 سال آینده ممکن است با اساتیدی روبرو باشیم که جنگ را ندیده باشند.
سردار خضرایی رئیس باغ موزه دفاع مقدس نیز در این مراسم برای متجلی کردن اسناد و آثار دفاع مقدس در این مرکز فرهنگی اعلام آمادگی کرد.
سردار «هادی مرادپیری» امروز با حکم رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس به سمت ریاست پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس منصوب شد.
مراسم معارفه سردار «هادی مرادپیری» به عنوان رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس امروز باحضور سردار سیدمحمد باقرزاده رئیس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس، معاونان و مسئولان این بنیاد برگزار شد.
جانباز 60 درصد سردار مرادپیری، کارنامه درخشانی در دوران دفاع مقدس دارد که می‌توان به سابقه 40 ماهه حضور در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل اشاره کرد. وی با مدرک دکترای مصوب فارغ‌التحصیل دانشگاه عالی دفاع ملی و کارشناس جغرافیا و کارشناسی ارشد مدیریت امور دفاعی این مسئولیت را بر عهده گرفته است.
* نگاهی به سوابق و مسئولیت‌های سردار مرادپیری
1ـ فرمانده پایگاه بسیج مقاومت
2ـ فرمانده گروهان در کردستان و غرب کشور با عضویت بسیجی
3ـ مسئول تربیت بدنی سپاه منطقه یکم در سال‌های 61 و 62
4ـ مسئول محور قرارگاه قدس در عملیاتهای کربلای 4 و 5.
5ـ مسئول سازماندهی و مربی آموزشی لشکر 17 علی‌ابن ابیطالب(ع).
6ـ مسئول و جانشین مدیریت تحلیل نبرد قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) در دوران دفاع مقدس.
7ـ مسئول معاونت آموزش دافوس.
8ـ مسئول معاونت پژوهش دافوس.
9ـ جانشین دوره دافوس (جانشین دافوس).
10ـ مسئول گروه‌های آموزشی: تاکتیک و عملیات ـ طرح‌ریزی استراتژی
11ـ مسئول معاونت آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه امام حسین(ع)
12ـ عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه جامعه امام حسین(ع)
13ـ آخرین مسئولیت: معاون هماهنگ‌کننده و فرمانده تیپ احتیاط دانشگاه جامع امام حسین(ع)
* سوابق تدریس
سردار مرادپیری از سال 1363 سابقه تدریس و فعالیت‌های آموزشی در دافوس را دارد.
1ـ اصول و قواعد اساسی رزم
2ـ عملیات
3ـ اطلاعات
4ـ تیپ در آفند و پدافند
5ـ لشکر در آفند و پدافند
6ـ سپاه در آفند و پدافند
7ـ مدیریت بحران
8ـ تهدیدات و امنیت
9ـ طرح‌ریزی و هدایت عملیات کنترل اغتشاش
10ـ پدافند غیرعامل
11ـ ماهیت جنگ آینده (در دانشگاه عالی دفاع ملی)
12ـ برگزاری کارگاه‌های آموزشی پدافند غیرعامل برای کلیه استانداری‌های کشور
13 ـ آشنایی با مبانی دفاع مقدس در دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های سپاه
14ـ ارائه تدریس در دانشگاه‌های عالی دفاع مقدس، امام حسین(ع)، دانشکده فرماندهی و ستاد امام هادی(ع) و... مهمترین سرفصل‌های تدریس شده توسط وی بوده است.
* فعالیت‌های پژوهشی
1ـ استاد راهنما، مشاور و داور در مقطع کارشناسی ارشد نزدیک به 50 پایان نامه.
2ـ استاد راهنما مطالعات گروهی و استاد مشاور و داور در دانشگاه عالی دفاع ملی.
3ـ سر دبیر فصلنامه دفاعی ـ تاکتیکی دافوس.
4ـ کمک و همکاری در تدوین پروژه‌های تحقیقاتی سپاه، دانشگاه امام حسین(ع) و مراکز مطالعاتی.
5ـ عضو هیئت تحریره نشریه دفاعی ـ امنیتی دانشگاه جامع امام حسین(ع).
6ـ عضو کمیسیون تأیید و تصویب اساتید پژوهشگاه دفاع مقدس.
7ـ همکاری در تدوین دایره‌المعارف دفاع مقدس.
* تألیفات:
1ـ تدوین کتاب فرماندهی و ستاد
2ـ تدوین پاسگاه فرماندهی در سطح لشکر (آفند و پدافند)
3ـ تدوین تیپ در آفند و پدافند (جنگ در صحرا)
4ـ تدوین کتاب مدیریت بحران
5ـ تدوین کتاب کنترل اغتشاشات و مقابله با بحران‌های داخلی
6ـ کمک در تدوین مانور عاشورای پنج
7ـ کمک در تدوین و تنظیم کتاب عملیات ثامن‌الائمه (در دو جلد)
8ـ کمک در تدوین و تنظیم کتاب عملیات والفجر4 (در نه جلد)
9ـ تدوین مقاله‌های متعددی در خصوص صف و ستاد، فرماندهی و رهبری؛ تدوین جنگ آینده، صحنه‌های عملیات جنگ آینده و غیره که در منابع مختلف چاپ شده است.
ضمناً موضوع رساله دکترای سردار پیرهادی، تبیین عوامل مؤثر در انتخاب صحنه‌های عملیات جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس و کاربرد آنها در جنگ آینده با هدایت و راهنمایی استاد سردار سرلشکر پاسدار غلامعلی رشید بوده است.
پیش از سردار مرادپیری، سردار شهید «احمد سوداگر» ریاست پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس را بر عهده داشت که بهمن ماه سال گذشته به یاران شهیدش پیوست.
همرزم شهید صیاد شیرازی با اشاره به اینکه در جنگ تحمیلی، خاک، عزت و شرافت ملت ایران به خطر افتاده بود، گفت: شهید صیاد شیرازی کسی بود که به جنگ تحرک، آرمان و تعهد بخشید.
امیرآذرفر كه روز گذشته در مراسم گرامیداشت سالروز شهادت سپهبد صیاد شیرازی در حوزه علمیه کمالیه خرم‌آباد سخن مي‌گفت، افزود: ایران در جنگ تحمیلی مورد هجومی ناجوانمردانه قرار گرفت. خاک كشورمان به دست دشمن افتاد و شرافت‌مان در معرض خطر قرار گرفت به همین دلیل باید کسی می‌بود تا به جنگ هدف‌هاي بلند، آرمان و اعتقاد بدهد و این مرد کسی جز صیاد شیرازی نبود که توانست به جنگ تحرک، آرمان و تعهد ببخشید.
وی ادامه داد: شهيدصیاد شیرازی زمانی که به فرماندهی نیروی زمینی ارتش رسید قرارگاه‌های ایران در جنگ از قرارگاه‌های زیر زمینی در دزفول به پهناي دشت ایران زمین کشیده شد و قرارگاه‌های عملیاتی در جنوب، غرب و شمال غرب ایجاد شدند.
وي گفت: صیاد شیرازی فرصتی برای ساختن فرماندهان نداشت، چون فرصتی برای آموزش نبود به همین دلیل در سنگری به نام مسجد بود که گفت هر کسی ایمان و اعتقاد به جنگ و حضرت امام (ره) دارد، می‌ایستد و آنهایی که ضعیف و سست عنصرند و به دنبال نام‌پروری هستند، عقب‌نشینی کنند و در تاریکی شب بروند.
امير آذرفر خاطرنشان کرد: در هشت سال دفاع مقدس در دفاع از کیان ایران اسلامی ارتشی و سپاهی هیچ یک کوتاهی نکردند و اگر در جایی توفیق نداشتیم به این دلیل بود که دشمن نسبت به ما برتری نفر و جنگ افزار داشت، اما در پایان جنگ درسی به جهانيان دادیم كه به تاریخ جنگ پیوست و همه در شگفت ماندند.
وی در پایان ضمن ادای احترام به رشادت‌های رزمندگان اسلام در هشت سال جنگ تحمیلی گفت: رزمندگان لرستان همیشه و در همه حال در فرماندهی، استقامت، هدایت جنگ و در پشتیبانی از جنگ نمونه بوده اند.
http://www.aja.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=32c00570-eda4-41e5-9646-8049071be008
